Safarkaygi Garbahaareey wuxuu mar kale i baray qiimaha gabdhaha Soomaaliyeed.

Dadnimada haweenka soomaaliyeed waa mid horay loo sajalay. Caddaan iyo madow, gaal iyo islaam cid walba oo u kuur-gashay nolosha dadka soomaaliyeed waxay qarrireen in haweenka soomaliyeed raggooda ka waxtar badan yihiin.

163 sano ayaa laga joogaa marki Richard Burton, oo maray bariga Afrika, uu qoray sidatan “awoodda jireed iyo adkaysikaba, haweenka Soomaaliyeed aad ayay ooga sarreeyaan raggooda. Guriga marki la joogo waxay qabtaan dhammaan howlaha guriga… marki la guurayo shaqadooda kala duwan oo mid buux dhaaftay. Waxay raraan awrta, garwadaan ugu danbayna ka furaan [heeryada marki la gaaro meeshi loo guurayay]. Waxay dhisaan aqallada, waxay soo guraan xaabada, waxay soo arooraan biyaha waxayna kariyaan cuntada”.

Inta uu sheegay dhul mareenkaas waa mid aan anigu soo gaaray ilaa maantana ay la noolyihiin inta miyaga wali joogto. Marki ree baladka la noqday howl-karnimadaas ma noqon mid miyigi looga yimid balse way sii korortay. Qaybtoodi iyo tii raggaba iyagaa isku qabtay. Iyagaa qabto dhammaan shaqada gurigiga. Iyagaa soo saaro biilka reerka, iyagaa la macaamilo macallimiinta dugsiyada waxbarashada. Haddii qurbaha ku taqaannay iskoollo hooyooyin kaliya lagu arko dalkina waa la mide la soco. In haweenku noqodo kuwa nolosha reerka soo saaro waxay sii korortay wixii burburka ka danbeeyay oo raggu camal la’aantiisu toban jibbaarantay. Doorkaan ayaa si gaar ah loo diiwaan galiyay laguna daabacay bogagga hayadaha gargaarka iyo kuwa ka faallooda arrimaha bulshada.

Waxaase aniga si gaar ah isoo jiitay sida uusan mashquulkaan ooga reebin inay naftooda hormariyaan. In ay bartaan aqoon ay rabbigood ku caabudaan. Inti aan joogay Garbahaareey waxaan ogadaay in hooyooyinka ku nool dagmada intooda badan ay dugisiyo dhigtaan si ay u bartaan Qur’aanka kariimka ah. Waxaa dagmada ka furan 13 dugsi oo u gaar ah haweenka. Dhammaan dugsiyadaan waxaa dhigato tiro ku filan oo aan in kale loogu ciil qabin.

Hooyooyinka ayaa isku dayo inay waqti u helaan barashada Qur’aanka. Wax walba oo uu camalkoodu yahay, mashquul kasta oo u yaal iyo howl walba oo ku xariirto kama hor istaagin helidda waqti ay ku aadaan dugsiyada. Dumarka dugsiyadaan dhigto waxay u badan yihiin kuwo aan helin fursaddaan yaraantoodi. Laga yaabo inay miyi ku koreen iyo meel uusan dugsi ka jirin, laga yaabo in waalidkood uusanba malcamad gayn iyagoo awoodo, laga yaabo in waalidkood ka hormariyay wiilasha oo ay walaalohood oo dugsi dhigto jikada ugu jireen. Wax sabab u ahaaba, waxaa u muuqday haweenkaan in ay wali fursad haystaan wixii tagayna aysan waqti ku lumin.

Hooyooyinka suuqa fadhiisto ee oogta waabari iyo gabbal-dhaca inta u dhaxayso qalcadda joogo, sidaasna aysan suuragal ugu ahayn inay waqti kale helaan, qudhooda lama illaawin. Gabdho kheyr jecel ayaa dadaal galiyay in gabar walba oo waxbarsho rabto aysan waqti la’aan darteed uga baaqan. Waxay suuqa dhexdiisa ka asteeyeen goob waxayna qabteen macallin. Hooyada suuqa yaanyada ku iibisa waxaa u suura galay inay daqiiqado cashar yar lagu siiyo ay hesho iyadoon aad uga fogayn miiskeeda. Inta badan casharrada suuqa waxay baxaan inta u dhaxayso kow’da iyo labada duhirnimo waqtigaas oo ah mid wax iibsugu yaryahay maadaama qorraxda laga harsi tagay.

Waqtiga ay waxdhigtaan oo yar, carraabkooda oo adkaaday da’da awgeed iyo inaysan horay wax usoo baran waxay sababeen in haweenkaas Qur’aanku ku adkaado. Laakiinse  arrintaas niyad jab kama aysan qaadin malcamadaha kama aysan cararin, baddalkeedi waxay ka qaadeen dadaal waxayna ka dhigteen waddo kale oo ajar lagu kasbado. Hooyo ka mid ah kuwa dhigto dugsiyadaas ayaa igu tiri “sagaal sano ayaan ku jiraa dugsi. Hadda waxaa ii dhammaaday juska afraad.” Caruurteeda qaar ayaa iyadoo dugsiga ku jirto billaabay oo dhammeeyay Qur’aanka. Hadda kuwii ay iyadu dhashay iyadoo ardayad ah ayaa dhaafay. Haddana amuurahaasu ma aysan niyad jabin waxaana ka go’an inay dhammayso hadduu mowdku daayo sideey ii sheegtay.

Si aan u fahanno ahmiyadda dadaalka gabdhaha, bal aan barbar dhigno ragga la mid ah. Waxaan soo sheegnay in howshii raggu lahaa sida soo saaridda biilka ay haweenki hayaan. Halkaasi waxaa kaaga muuqan karo in raggu firaaqo badan uu helay. Saas oo ay tahay dagmada waxaa ka furan hal dugsi oo loogu talagalay aabbayaasha isaguna waxaa uu qarka u saarnaa inuu xirmo dad la’aan owgeed halka 13 ay u furanyihiin haweenka walina ay sii kordhayaan.

Waxaa laga yaabaa inaad is dhahdo raggu yaraanti ayuu Qur’aannka bartay oo hadda dugsi uma baahna. Sababta ay u imaan la’yihiin sidaasi maahan. Waayo waxaa jiro kuwo badan oo aan Qur’aanka aqoon. Inta yaraanti malcamad lagu geeyay waxay u badan yihiin kuwo aanan dhammayn ama illaaway. Sidaas darteed dib u barasho ama taxfiid ayayba ugu baahan lahaayeen. Baddalki ay taas samayn lahaayeen waxay cammiraan maqaahiyaha shaaha. Waxaad arkaysaa iyagoo raxraxan u fadhiya, sheekaysanaya, ka doodaya ciyaraaha, falanqaynaya siyaasadda adduunka, ku fadhidiraya qabyaaladda ama kasii xun oo qayilaad u fadhiya.

Haweenka soomaaliyeed waa soo saaraha biilka, koriyaha iyo tarbiyeeyaha ilmaha, maamulaha howlaha reerka, la macaamilaha kuwa caruurtooda waxbaro iyo u khidmeeyaha raggooda. Marki aad eegto mashquulka ay ku jiraan, duruufaha adag ay ku noolyihiin iyo rafaadka ay ku ilma dhalaan kuna korinayaan is oran maysid waxay helayaan daqiiqad ay wax ku bartaan. Haddana intaas oo dhib iyo mashquul ah kama weecin gaaridda hankoodi iyo hiigsashada fursadihi ay yaraanti ku waayeen.

Ibrahim Aden Shire

Ishire86@gmail.com

Kala soco: https://ibrahim-shire.blogspot.com/