Maalinti shalay ahayd, Bankiga Adduunka ayaa sheegay inuu ansixiyay deynti ugu horraysay ee uu siiyo Soomaaliya muddo soddon sano ah. Deyntaan oo gaarayso 80 milyan oo doolar ayaa si ballaaran loogu dabbaal dagay. Dowladda Soomaaliya iyo Baanka Adduunka ayaa ku tilmaamay guul usoo hoyatay dowladnimada Soomaaliya. Shacabka Soomaaliyeed ayaa iyaguna u arkay tallaabo muhiim ah oo horay loo qaaday iyo calaamad muujinayso taabbagalka dowladnimada. Waxaa sidoo kale jiro dad markiiba walaac ka muujiyay shakina galiyay faaiidada ku jirto halka qaar la soo boodeen waa dhib soo kordhay. Si aan aragtiyada ooga dhiibto arrintaan waxaan halkaan kusoo gudbin qormo kooban oo cabbirayso dhib iyo dheef kan ay u badan tahay deyntaan.
Baanka Adduunku wuxuusan Soomaaliya dowlad ahaan ula macaamilin muddo sodoon sano ah. Tallaabada uu shalay qaaday waa mid muujinayso inuu Soomaaliya u aqoonsaday dowlad jirta oo mudan in loola macaamilo sida dowladaha kale. Miyaysan ahayn wax lagu farxo inuu ku aamino ruux kaa shakisnaa muddo 30 sano ah? miyaysan ahayn wax loo dabbaal dago aqoonsi kuu suuragalin doono inaad hesho deymo cusub oo ka yimaado hayado kale iyo dowlado shisheeyo? Miyaysan ahayn wax lasoo dhaweeyo in lagu siiyo lacag deyn ah oo aad ku daboosho culayska ku haysto dibna aad isaga bixisid intii sadaqo lagaaga dhigi lahaa? Jawaabaha su'aalahaan waa wada haa muran la'aan. Laakiin sidaan fudud ee loo yiri ma wada aha.
Kow, Baanku waa shirkad ganacsi. Lacagta taal waxaa iska leh waddamo doonayo faaiido xad dhaaf ah. Shaqada Baanka loo askumay waa inuu deyn siiyaa waddamada dantu hayso si looga faaiidaysto duruufaha dhaqaale ee dalkaas haysto markaasna la saaro dulsaar xad dhaaf ah oo uusan iska bixin karin. Dulsaarkaas ayaa keeno in dalkaas la dhuuqo muddo aad u dheer. Deynta maanta aan ku baryootamayno naga cafiya waxay gaaraysaa 5 bilyan laakiin asalki intaas nuskeed ma gaarayn.
Labo, waxaan wada ogsoonnahay in maanta Soomaaliya lagu leeyahay deyn badan oo dowladda hadda jirto waqti badan galisay sidii lagu cafin lahaa. Cafintaas wali lama helin oo waxaa wali la dhamays tirin shuruudihi lagu xiray. Deynta culuyskaas nagu hayso lama yaqaan cid qaadatay iyo meel lagu bixiyay. Waxaa muran lahayn dowladda hadda jirto waxaa awood badan, ka musuq yar kana dal jeclayd dowladdi qaadatay deynta hadda naloo haysto iyaduna meel ay martay lama yaqaan.
Saddex, 80'ka malyan lama siin dowladda awoodna uma laha inay u isticmaasho meesha ugu daran. Sida muuqato Baanka ayaa bixiyay isagaana go'aamiyay meesha lagu bixinayo sidoo kale isagaa maamuli doono. Inkastoo aan tafaasiil laga bixin sida loo maamulayo iyo cidda gacanta ku haynayso, sida haddalka loo dhigay waxaa ka muuqato in dowladda Soomaaliya saamayn badan aysan ku yeelan doonin maamulka lacagta. Sanad walba lacag intaas ka badan oo aan deyn ahayn ayuu ku bixin jiray Baanku Soomaaliya. farqiga u dhexeeyo kaliya waa in middaan dulsaar la korsaarto oo faaiido lagaa sameeyo.
Afar, Baanku wuxuu sheegay in lacagtaan loo isticmaali doono xoojinta maamulka iyo maaraynta maaliyadda. Nuxurka hadalkaan waxaa weeye lacagta waxaa qaadan doono iyadoon sarrifnayn shaqaalaha Baanka iyo dad ka yimid dalalka deynta bixiyay. Ha la yaabin hadalkaan, waayo shaqada la qaban doono waa saminnaarro iyo shirar aan dhammaan oo kiiba lagu bixiyo boqollaal kun oo doolar. Shaqadaas waxaa qaban doono dad ku magacaaban khuburo iyo la taliyaaal (consultants). Dadkaasu ma naqon doonaan Soomaali. Hadday Soomaali noqdaanna waxay noqon Soomaali qurbaha ka timid oo lacagta ku celin doono dalalka ay daggan yihiin.
Qodobkaan danbe waa mid ay wada ogyihiin Soomaalidu gaar ahaan dhalinta shaqo doonka ah ee ka baxday jaamacadaha gudaha. Waa arrinta haddaba uu Baanku sameeyo oo lacagta bilyanka gaarayso ee uu ku sheegto inuu Soomaaliya siiyay lagu bixiyo. Waxaan wada ognahay in dowladda Sacuudigu siiso dowladeenna 50 milyan oo sidii ay rabto u isticmaasho. Sidoo kale, waxaan wada ognahay in Baanka Adduunku iyo dowladaha reer Galbeedku bixiyaan lacag gaarayso boqollaal milyan oo doolar sanad walba. Laakiin 50'ka Sacuudiga ayaa ka saamayn iyo waxtar badan boqollaalka Baanka la mariyo, waayo 50'ka dowladda ayaa maamusho oo u isticmaasho meelaha ugu daran sida bixinta mushaaraadka shaqaalaga dowladda, halka midda Baanka lagu cuno huteello iyo diyaarado shisheeyo.
Ugu danbayn, haddii lacagtaan aan gacata loo galinayn dowladda Soomaaliya, haddii aysan shaqo u abuuri doonin dhalinta Soomaaliyeed, haddii aanan lagu dhisi doonin kaabayaal dhaqaale, haddii aan lagu bixin doonin adeegyada muhiimka ah sida waxbarashada iyo caafimaadka, maxaan ka dheefaynaa oo aan deyn cusub iyo culays soo kordhay ka ahayn.
Ibrahim Aden Shire
ishire86@gmail.com
kala soco: https://ibrahim-shire.blogspot.com/
Comments
Post a Comment