Aadanuhu waa is baddal u joog. Wuxuu tartan kula jiraa isbadalka Rabbaniga
ah ee ku dhacayo bii’ada uu ku noolyahay. Qowmiyaddi la socon waydo xawaaraha
isbaddalku ku socdo waxaa ku dhaco dib u dhac ka reebo dunida kale.
Guud ahaan caalamka islaamka waxaa ku yimid dib u dhac xagga horumarka iyo
hoggaanka dunida ah. Dalalka saboolka ah ee dalkeennu ka mid yahay ayaa ugu sii
daran. Waxay u ilmaynayaa isbaddal siyaasadeed, mid bulsho, mid dhaqaale, mid
aqooneed iyo mid hoggaan. Qof walba oo aad waydiiso waxa naga dhimman wuxuu si
fudud kuu dhihi isbaddal ayaa loo baahan yahay.
Hasa ahaatee wax mushkilad noqotay in la fahmo cidda laga sugayo inay
isbaddalka keenaan. Dadka intiisa badan waxay eegayaan madaxda iyo siyaasiyiinta
oo ay ka sugayaan isbaddal dhinac walba ah. Laakiin qof wax ma baddali karaa
iyada oo aysan bulshadu is baddalin? Bulshaduse yaa baddali karo yaase saamayn
wax baddali karto yeelan karo?
Dabcan duunyo iyo dugaag isbaddal horumarineed laga sugi mahayo ee dad iyo
shaqsiyaad ayaa laga sugaa is baddal. Sidaa darteed ciwaanka qormadu wuxuu ku
fadhiyaa qof kaliya ma keeno mana yeesho saamayn wax badasho laakiin qoraal hal
qof uu qoray waa keeni karaa.
Qiimaha qalinka waxaa noogu filan inuu yahay shaygi ugu horreeyay ee Eebe
uumay. Sida ku cad axaadiis badan Eebbe ayaa abuuray Qalinka ka dibna ku yiri
qor. Qalinki ayaa yiri maxaan qoraa? Eebbe ayaa ku yiri waxa imaan doono ilaa
qiyaamaha qor. Eebbe mar waa kan ku dhaartay Qalinka iyo wuxuu sadareeyay (Nuun,
1). Mar wuxuu aadanaha ugu manno sheegtay inuu baray qalinka (Calaq 4).
Dhammaan shaqsiyaadka dunida kusoo kordhiyay isbaddal waaro waxay ka tageen
kutub. Tusaale waxa noogu filan anbiyada Eebbe nabad galyo korkooda ha ahaatee.
Qoraalku wuxuu toosiyaa bulsho huroddo oo habsan ah. Hal qiso aan isku
tusaalayno. Lu Xun (Luu Shun) wuxuu ahaa aqoonyahan shiinays ah oo noolaa
1881-1936. Wuxuu ka dhashay reer danyar ah oo shaqaale dowladeed ah. Aabbihi
xanuun ayaa ku dhacay Lu oo wiil yar ah. Wixii ciddu xoolo lahayd daawaynta
odaga ayay ku baxday waxaana kordhay saboolnimadi reerka.
Lu Xun oo arkay dhibka dawo iyo daryeel la’aan, ee ay keentay dhaqaatiir
la’aantu, ee haysto aabbihii wuxuu go’aan ku gaaray inuu marto caafimaad si uu u
badbaadiyo bukaannada aabbihii oo kale ah. Wuxuu waxbarsho caafimaad oo dibadda
ah ka helay Jabbaan. Markuu meel dhexe marinayo waxbarshadi ayaa waxaa usoo
baxay in xirfadda caafimaad ee uu baranayo aysan waxbo ka baddali karin
laandheeraha Shiine ee ka habsaamay horumarka dunida.
Wuxuu yiri aqoon walba oo ay leedahay, ummad hurudo ah waxay addoon u ahaan
mid soo jeeddo marka dadkaygu waxay
rabaan in hurdada laga kiciyo. Sidaas ayuu ooga tagay waxbarashadi caafimaadka
una qaatay qalin. Wuxuu u jeestay qoridda sheekooyin gaagaaban oo mala-awaal ah
kuwaas oo uu sawirro kala duwan kaga bixin jiray nolosha Shiinaha iyo hurdada
ay ku jiraan.
Waxaan hubaa in akhristayaasha qormadaan ay markiiba kusoo dhacayso sheeko
faneedyo meelaha lagu qoray maxay soo kordhin, una arkayaan go’aanki Lu Xun mid
lunsanaa. Laakiin Xaqiiqdi Lu Xun wuxuu ka mid noqday dadki ugu saamaynta
badnaa guud ahaan dalka Shiinaha ee abid soo maray. Dood la’aanna wuxuu ku
jiraa tobanki qof ee ugu saamaynta badnaa isbaddalladi ku yimid horumarka
Shiinaha qarnigi labaatanaad. Aabbihi Shiinaha casriga ah Mao Zendong wuxuu ku
tilmaamay Lu Xun wali loo soo diray Shiine.
Waxaa saamaynta yeeshay waa qormooyinkiisa ee maahayn isaga. Waxaa hubaal
ah haddii uu ku ekaan lahaa dhaqtarnimadi uu billaabay inuusan waxbo baddaleen
warkiisuna uu ku koobnaan lahaa tuulada uu ku nool yahay iyo inta taqaan oo
kaliya. Buugtiisi uu sida xirfadaysan u qoray iyo farriimihi kicinta
cilmiyaysan watay ayaa saameeyay dad weynaha Shiinaha una jiheeyay wax iska
caabbin iyo kor isu qaadid.
Waxaa ka dhicin Lu Xun, Mahatiir Mohamed oo ah raysulwaraasha Malayshiya
hadda talada hayo muddo dheerna xilkaas hayn jiray. Dadka Malaysiyaanka ah waa
dad qabow dabeecad ahaanna aan jecalayn siyaasadda. Taasi waxay ku keentay inay
u nuglaadaan guumaysiga oo dhaxalsiiyay inay dalkooda ku noqdaan masaakiin ay
majaraha dhaqaale u hayaan tiro yar oo soo galooti ah xataa xornimadi ka dib.
Mahatiir oo arkayay dadkiisa sida ay u hurdaan ayaa billaabay qoraallo
kusoo baxo joornaalada waddanka ugu caansan isagoo isticmaali jiray magac aan
kiisa ahayn si uu uga fogaado dhib. Ugu danbayn wuxuu qoray buuggiisa caanka
noqday ee Malay Dilemma. Qormooyinki Mahatiir waxay qayb weyn ka noqdeen
baraaruggi Malaysiyaanka taasoo horseedday inay dalkooda dib u hantaan dhaqaale
ahaan iyo siyaasad ahaanba, maantana noqdaan waddamada ugu hormarsan dunida
Islaamka.
Sidoo kale, qoraalku wuxuu keenaa isbadal siyaasadeed wuxuuna saamayn ku
yeeshaa hab fakerka siyaasiyiinta iyo kuwa is baddal doonka ah. Tusaale, Karl
Max iyo Friedrich Engels waxay 1848-di daabaceen buug konton bog kaliya ah oo
ay u baxsheen manafestada hantiwadaagga (communist manifesto). Risalaadaas yar
waxay gaartay dunida dacalladeeda waxayna kicisay kacaanno gilgilay dunida boqortooyooyin
xoog badnaana dhulka dhigay.
Qoraalku ma uusan suuragalin in farriintu gaarto meel fog oo kaliya ee
wuxuu sidoo kale abuuray saamayn xoog badan oo duufsatay fakerka shucuub aan
aqoon qorayaasha iyo meel ay ku nool yihiin toona. Erayga qoran ayaa ka xoog
badan midka afka laga yiri.
Qoraalku wuxuu usoo jeediyaa dareenka siyaasiyiinta xagga dadka dan yarta ah
wuxuuna horseedaa faragalin keento isbaddal horumarineed. Jakob Riis wuxuu ahaa
nin asal ahaan Danmaak kasoo jeedo oo noolaa intii u dhaxaysay
1849-1914-ki. Wuxuu isagoo dhalin yar u haajiray Maraykanka. Waqtiga uu Jakob
tagay Maraykanka waxay ku beegnayd markii ree Yurub u naq raaceen qaaradda
dadki lahaa la gumaaday ee Emeerika.
Waxaa imaanayay dad raxan raxan u socdo oo aan cidna ka horrayn. Arrintaan
waxay abuurtay dad badan oo ku nool nolol hoose iyo darbi jiif badan. Meelaha
sida ba’an loogu baahnaa waxaa ka mid ahayd New York oo dhinac ka ahayd
qashin-qub ay ku noolyihiin masaakiinta dhinaca kale muraayad ay ku noolyihiin
maal-qabennada.
Jakob oo noqday qoraa iyo wadaad masiixi ah wuxuu u dul qaadan waayay sida
magaaladiisu u kala qaybsan tahay. Wuxuu go’aansaday inuu u istaago wax ka
baddalida nolosha dadka saboolka ah ee ku noolaa New York. Waxaa usoo baxday
sida ugu fudud ee dadkaan wax loogu qaban karo inay tahay in indhaha
siyaasiyiinta iyo kuwa maal-qabeenka loo soo jeediyo dadkaan.
Habka ugu sahlan ee taasi lagu suura galin karo ayaa ula muuqatay inay
tahay inuu sameeyo qoraallo joogto ah oo ka warramo xaaladda dhabta ah ee
dadkaas ku noolyihiin. Ugu danbayn 1989ki ayuu qoray buuggiisa la magac baxay How the other half lives (sida dhinaca kale
u noolyahay).
Buugaan oo ka koobnaa sawirro uu ka qaaday xaafadaha masaakiinta iyo farriimo
kala duwan ayaa soo jiitay indhaha shacabki Maraykanka ugu danbayna wuxuu
horseeday inay dowladdu faragaliso xaafadahaas. Saamaynti buuggu waxay keentay
in xeerar dhowr ah oo isxigxigay kuna saabsan guryaynta iyo caawinta saboolka
la meel mariyo. Xeerarkaas waxaa lagu dabaqay dalka oo dhan taasoo natiijada
buugga ka dhigayso mid wada gaartay dalka oo dhan.
Dhabta ayaa ah in qoraalku yahay muraayad uu qoruhu hordhigo bulshada si ay u arkaan foolxumada ay ku nool yihiin, caddaalad darrada ka jirto deegaannadooda,
waxa ay qabaan dariskooda iyo sida ay uga dib dhaceen dunida kale. Qaraha wuxuu qoraaalka bulshada ku tusaa, awooddooda ka qarsoon, wuxuu
baraarujiyaa cuqaashiisa jiifto, wuxuuna dhiirri galiyaa kuwa niyad jabay.
Qoraalku waa muraayad loo baahan yahay in maalin walba la isku eego.
Sidaa awgeed, dadkeennu wuxuu u baahan yahay qorayaal dhinac walba wax ka qoro. Waxaan u
baahannahay kuwo noo qoro sheekooyin ay caruurtu iyo dhalintu noo akhristaan
kuna ogaadaan xaaladda dalkoodu marayo. Waxaan u baahannahay kuwo noo qoro buug
ay akhristaan madaxada dalka iyo kuwa joogo maqaamyada sare si ay u ogaadaan
xaaladda dadka iyaga aan ahayn.
Waxaan u baahannay kuwo noo qoro buug ay akhristaan aqoonyahanka si ay u arkaan hurdada ay ku jiraan iyo sida ay u gabeen howshoodi. Waxaan u baahannay
kuwo noo qoro buug ay akhristaan kuwo u baahan maddadaalo kaliya si ay ugu
madadaashaan wax ku saabsan dalkooda iyo dadkooda inti ay akhrin lahaayeen mid
ku qusaysa dadyow kale.
Inta aaminsan in Soomaalidu dhago waxmaqlo iyo qalbi wax fahmo midna aysan
lahayn oo qoraal iyo farriin kale toona aysan anfacayn, waxaan leeyahay Lu Xun
iyo kuwa kale ee aan kor ku sheegay waxay aaminsanaayeen in dadkoodu dhintay oo
dhaga belay haddana ma aysan joojin qoraalki ee rajo unbay qabeen waana guulaysteen ugu danbayn.
Lu Xu ayaa yiri dadkaygu waxay la mid yihiin dad dhex hurdo guri shub ah oo
albaabbadu u xiran yihiin dushana dab ooga shidan yahay oo hal qof kaliya
bannaanka ka joogo oo ku qaylinayo ka baxa guriga waa uu gubanayaaye. Maadaama ay
hurdaan warkama hayaan dabka ku shidan oo mar dhow gubi doono iyaga iyo guriga
oo dhan, mana maqlahayaan qaylada qofka dibadda joogo. Waxaa lagu yiri
tusaalahaan iyo wacyi galintaadu iskuma toosna, waayo dad xaaladdaas ku jiro
maxay u taraysaa qaylo bannaanka lala taagan yahay. Wuxuu ku jawaabay, waxaa
laga yaabaa inuu qof ama labo ay ku toosaan qaylada oo ay inta kale kiciyaan
dhammaanna sidaas ku badbaadaan.
Ibrahim Aden Shire
Kala soco: https://ibrahim-shire.blogspot.co.uk/
Comments
Post a Comment