Sanadi 2013ki, hayadda UNICEF iyo dowladda
dhexe ayaa si wada jir ah u daahfuray mashruuc loogu magac daray Aada Dugsiyada.
Mashruucaan oo loogu talagalay inuu socdo muddo saddex sana ah, ujeedka laga
lahaa ayaa lagu sheegay dugsiyaynta caruurta dan-yarta ah ee aan tagi karin
iskoollada lacagta ah.
Sidoo kale, mashruucu wuxuu qayb ka ahaa
tallaabooyin lagu xoojinayay wasaaradda waxbarashada iyo hayadaha dowliga ah ee
ka waxbarshada ka shaqeeyo. Waxaa la qiyaasay in hal milyan oo caruur
soomaaliyeed ah uu mashruucu iskuuulayn doono. Mashruuca waxaa fulinaysay
UNICEF oo dhaqaalaha lasoo marsiiyay laakiin waxaa maalgaliyay waddamada
Maraykanka, Ingriiska iyo Nederland.
Maadaama Soomaalidu musuq iyo xatooyo caan
ku noqotay, deeq-bixiyayaashuna aysan aaminin, waxaa caqabad noqotay sidii macallimiintu
mushaarkooda ku heli lahaayeen iyadoo aan wax lagala harin. Xalka kaliya ee
muuqday wuxuu noqday in la yiraahdo macallin walba isaga koontadiisa toos
lacagta ha loogu diro, iskuulka uu ka shaqeeyana yaan loo marin.
Macallimiinta mashruucaan loo howl galiyay
saddex qaybood ayay kala yihiin. Qaybta koobaad waa macallimiin cusub, iskuullo
cusub iyo arday cusubna lagu billaabay. Arrinkaan wuxuu ka dhacay caasimadda waddanka Muqdisho kaliya.
Dawladda ayaa dayac tirtay dugsiyadiidii dawladdii hore lahayd. Kadib waxay u qabteen
macallimiintaan ardayna waa la geeyey si bilaash ah wax lagu barayo. Maaddaama lacagtu
ay yartahay, tan kasii daranna ay joogto noqon weyday oo ay dhawr bilood
maqnaanayso, waxaa dhacday labo dhibaato: b) iskoolladaas masii shaqayn ee waa
xirmeen, t) macallimiintii iyaga oo aan wax shaqo ah qaban ayay lacagtu usoo
dhacdaa dhawrkii biloodba mar.
Qaybta labaad waa macalimiin cusub markii
lacagta loo qorayey wax iskuul ah oo ay macalim ka ahaayeen ma jirto, markii
lacagta loo qorayna badankoodu kuma aysan biirin iskoollo horay ujiray, kuwo
cusubna ma aysan billaabin ee iyaga oo danahooda kale wato ayay lacagtan amin la'da
ah isaga soo dhacdaa.
Qaybta saddexaad waa macallimiin ka
shaqaynayey iskoollo si gaar ah ay umaamulaan dad isxilqaamay oo bulshada ka
tirsan, ama ganacsi ha u abuureen ama si mutadawacnimo ah ha u abuureene. Waxay
ahaayeen macallimiin horay mushaar u qaadan jiray. Maamulka iskuulka iyo wasaaradda waxbarashadu
waxay ku heshiiyeen in ay qabtaan arday danleey ah oo aysan lacag ka qaadan
macallintana lacataas la siiyo.
Macallimiintii
lacagta telka ayay ugu soo dhacdaa. Maamulkii iyo macallimiintii waxa ay isku
qabteen lacagtaan telka macallinka ku dhacayso yaa iskaleh. Iskuuladii noocaan
ahaa siyaabo kala duwan oo dhib ah ayay u saamaysay. Qaar waxay ku qasbanaadeen
in lacagta macallinka qaar loo daayo inta kalena uusoo celiyo. Macallimiinta
qayb ka mid ah heshiiska waa diideen waxaana halkaa ka billaamay dagaal keenay
in macalinkii ardada wax u faaiidaynayey iskuulkii laga cayriyo lacagtiina uu
duurka ku qaato ama laga jaro. Macallimiin badanna waysii shaqaynayaan iyaga oo
heshiiskan aan ku qanacsanayn uur fayoobaanna aysan ka dhaxayn iyaga iyo maamullada
iskoollada. Waxaa jiro macallimiin iyo iskuullo aad uyar oo si wanaagsan
arinkooda ku dhamaystay.
Inkastoo habka lacag bixintu uu u muuqday
tallaabo hufan oo daahfuran, waxay noqotay mid furtay jid cusub iyo musuq iyo
isdaba marin waji kale leh. Waaxda waxbarashada oo ahayd meelaha ugu roon dalka
ayay galisay mugdi musuq oo aan la dareemi karin.
Waxay dhalisay macallimiin iyaga oo aan
shaqayn mushaar qaato, kuwo heshiis aan sax ahayn la galay maamullada
iskoollada, kuwa joogid iyo maqnan u dhaxeeyo oo wali mushaarkoodu usoo dhaco.
Waxaa jiro kuwo waddanka ka tagay oo wali xisaabti aysan ka go’in.
Intaas waxaa dheer, in la gaaray hadafki laga lahaa mashruuca iyo in kale lama oga. Wax xariir ah oo ka dhaxeeyo
UNICEF iyo iskoollada ma jiraan. Cid kale oo la xisaabtan u kormeerto
iskoollada ma jirto. Lama yaqaan in caruur dan-yar ah loo ogolaaday iskoollada
iyo in kale. Waqti aan galiyay inaan helo wax qiimayn ama warbixin ah oo laga
qoray mashruucaan kuma guulaysan inaan helo. Mid ka mid ah maamullada dugsiyada mashruucaan ka faaiidaystay oo aan waydiiyay inay jirto cid kula xisaabtanto lacagta la siiyo, wuxuu yiri, "maalinti macallimiinta la qoray ayaa noogu danbaysay cid ka hadlayso mashruuca Aada Dugsiyada".
Soomaaliya waxaa loo qaybiyaa saddex marki
mashariic horumarineed laga hadlayo. Somaliland, Puntland iyo Bartammaha iyo
Koonfurta Soomaaliya. Waxaan ka hadlayo waa midda danbe. Labada hore wax xog ah
kama hayo cid aan kala xariirayna ma jirto.
Lama dhihi karo gabi ahaanba waa lagu
qasaaray mashruuca waayo ma jirto cid baaritaan madaxbannaan ku samaysay. Sidoo
kale waxaa laga yaabaa inay jiraan meelo si wanaagsan looga faaiidaystay
mashruuca oo aan anigu ka warqabin. Laakiin waxaa hubaal in mashruucu dib u
eegid uu rabo.
Waxaa muhiim ah inay dowladdu arrintaan
eegto saxdana wixii khaldan. Waxaa habboon in wixii la bixinayo la mariyo
maamullada iskuullada iyagana lagala xisaabtamo fulinta waxa lagu heshiiyay. Xataa haddii wali lagu qanacsanyahay sida
hadda loo bixiyo mushaarka, waxaa muhiim ah in maamullada iskuullada ay noqdaan
kuwa soo gudbinayo cidda joogto iyo midda maqan, warbixin joogta ah oo ku
saabsan macallimiinta iyo shaqadoodana ay soo diraan. Sida uu hadda xaalku
yahay cidna faaiido kuma qabto, qarashna wuxuu baxaa, caruurti Soomaaliyeedna
waa “dawacooy af ku dufanleey”.
Ibrahim Aden Shire
Kala soco: https://ibrahim-shire.blogspot.co.uk/
Comments
Post a Comment