Maanta oo
ahayd 02/11/17 waxay ku beegnayd boqol guuradii heshiishki la baxay Belfour ee
gogal xaarka u noqday guumaysiga Falastiin. Hadaba muxuu ahaa heshiiskaan, yaa
galay, maxaa looga dan lahaa, maxaase sabab u ahaa?
Waxay maxay Belfour Declaration?
02/11/1917ki
waxaa lagu dhawaaqay ballan qaad ay dowladda Ingiriisku u samaysay Yahuuddi
Yurub ku noolayd. Ballan qaadkaan ayaa ahaa in Yahuuda loo samayn doono dhul ay
iyagu leeyihiin oo laga siin doono Falastiin. Iclaankii waxaa akhriyay wasiirki
arrimaha dibadda ee Ingiriiska Arthur Belfour, magaca Belfour halkaas ayuu ka
yimid.
Iclaankaan
ayaa gogal xaar u ahaa barakicintii lagu sameeyay dadka reer falastiin sanadki
1948di marka la aasaasay dowladda Yahuudda. Marki lagu dhawaaqay Iclaankaas,
yahuudda dagan Falastiin waxay 10% ka ahayd dadki dhulkaas ku noolaa. Marki Iclaanku
dhacay sanadihii ka danbeeyay waxaa si hoose loo billaabay daad-guraynta
Yahuuddi Yurub ku noolayd. Intii u dhaxaysay 1922di iyo 1935ki, Yahuuddu waxay
noqotay 27% tirade dadka Falastiin. Sidaas ayaana lagu waday ilaa ay halmar
Carabti oo huruddo ay ka hoos kaceen.
Yaa Galay heshiiska?
Sidaan soo
xusnay soo jeedinta iyo howl galinta heshiiska waxaa lahaa Ingriiska. Laakiin
waxaa jiray dowlado kale hoos kala ogaa la’aantoodna uusan suura galeen. Wadamadaas
waxaa ka mid ah Faransiiska iyo Maraykanka.
Maxaa looga dan lahaa?
Waxaa si
weyn loo rumaysan yahay in qorshuhu ahaa in la dhiso dal u gooni ah yahuudda
inkastoo aysan warqadda ku cadayn. Waraaqda la akhriyay waxaa lagu qoray in
Yahuudu la siin doono dhul ay u aqoonsadeen dhul hooyo balse taasi way ka duwan
tahay waxaa loo dhisi dowlad. Dhul hooyo wuxuu noqon karaa dal aad ku nooshahay
laakiin adigu aadan maamulin. Hasa yeeshee waxaa la rumaysanyahay in si kas ah
warqadda qaabkaas loogu qoray, sababtoo ah haddii lagu cadayn in dowlad Yahuud leedahay
Falastiin laga dhisayo dhib badan ayaa dhici lahaa. Sidaa awgeed waxaa lagu
dhaqaqaay qaab qarsoon oo dadka intiisa badan aan dareen galin.
Ingriiska maxaa dan ugu jiray inuu Falastiin
Yahuud siiyo?
Jawaabta su’aashaan
lama hubo waayo ciddi falka samaysay si cad oogama aysan jawaabin ilaa maantana
ma sheegin. Laakiin taariikhyannada iyo ilo xog-oghaal ayaa sheegay dhowr
arrimood oo is biirsaday inay sabab u ahaayeen. Kow, madaxda Ingiriiska waxaa ku
jiray rag Yahuud ahaa oo awood badan ku lahaa talada, inay iyagu gadaal ka riixeen
ayay u badan tahay. Labo, waqtiga Iclaanku dhacay waxaa socday dagaalki koowaad
ee aduunku Ingriiskuna qayb ka ahaa. Waxaa la sheegay in Ingriisku rabay inuu
Yahuuda raali galiyo si ay culays u saaraan waddamadi Yurub iyo Maraykanka ee
dagaalka qaybta ka ahaa si aysan dagaalka ooga bixin. Waddamaas waxaa awood
badan ku dhex lahaa Yahuudda.
Sadex, Falastiin
waxay ahayd dhul aad ugu muhiim ah danaha Ingriiska. Inuu ku yaal dhul
masiixiyadda muqadas u ah ka sakow, Maamulidda Falastiin waxay muhiim u ahayd
gacan ku haynta marinka Suweyn iyo Masar. Waqtigaas Masar Ingiriis ayaa
guumaysanayay inuu siidaayana ma uusan rabin. Gacan ku haynta dhulkaas waxaa uu
aad muhiim ugu ahaa ganacsigi Ingriiska iyo ilaalinta danihiisa. Ilaa maanta,
jiritaanka dowlad Yahuudeed ahmiyad gooni ah ayay u leedahay dowladaha reer
Yurub. Xasuusnow, in dagaaladu ka socon jireen xuduudaha Yurub ka hor intaan
Carab iyo Yahuud la isku mashquulin.
Saamayn intee la eg ayuu yeeshay Iclaanku?
Wuxuu gogal
xaar u noqday abuuridda dowlad Yahuudeed. Marki dowladdi Ingiriisku wareejisay
gacan ku haynta Falastiin 1947di, waxaa dhula joogay ciidamo Yahuud ah oo ay
sii diyaarisay. Ciidamaas waxay 1948di dhulkoodi ka rareen 750,000 oo
Falastiniyiin ah. Si kooban, Iclaankin Belfour waa bilowgii bixintii Falastiin
iyo guumaysiga ay ilaa maanta ku jirto. Kuwo badan oo la nooc ah ayay dowladdi
guumaystaha Ingiriiksu gashay waxaana ka mid ahaa kay dhullkeena Soomaali
Galbeed ku siiyeen Itoobiya.
Xogtaan oo
faahfaahsan ka akhriso halkaan: http://www.aljazeera.com/indepth/features/2017/10/100-years-balfour-declaration-explained-171028055805843.html.
Ibrahim Aden
Shire
https://ibrahim-shire.blogspot.co.uk/
Comments
Post a Comment