Sanadihaan danbe
waxaa aad noogu soo batay maqalka Sacuudiga iyo inuu dano badan ka leeyahay
dalkeena. Dadkeenu inta badan waxay qabaan in guud ahaan carabta xariir dhow
lala yeesho gaar ahaanna Sacuudiga si aad ah loogu dhawaado. Fakarkaan ma xuma
laakiin Sacuudi ma yahay wadan saaxiibtinimo leh mase naga kasbaday inaan ka
doorano saaxiibo kale?
Waxyeeladi sacuudiga
Maamulka Sacuudigu
waxaa uu si aan is-badal iyo kala go’ lahayn noogu yahay waxyeelo siyaasadeed
mid dhaqaale iyo mid dhaqanba. Waxaa la dhihi karaa ma jiraan wax uu noo
reebtay oo uu awooday.
Siyaasadda
Dagaalkii qaboobaa
ee reer Bari iyo Galbeed ku hardayeen, Saduudigu wuxuu xooggiisi isugu geeyay
inuu Soomaaliya ka reebo saaxibadii ay lahayd taasoo uu ugu danbayn ku guulaystay.
Marki uu hubsaday inaan bannaanka kusoo dhacnay ayuu ka noqday dhammaan wixii
ballan qaad ahaa ee uu u sameeyay dowladdii markaas jirtay. Intaas kaliyana
ugama uusan harine wuxuu billaabay taakulaynta kooxihii ku kacay dowladda ugu
danbayna Soomaaliya dhigay meesha ay maanta taal.
Mayd-Garaac
Marki uu
dhib kusoo gaaro, dadka dhibkaada og sedex ayay ku qaybsamaan: kuwo kaalmo
dag-dag ah uu fidiyo, maxasta iyo maatida kuu aruuriyo kana qayb qaato xal u
helidda mushkiladda kugu dhacday; kuwo, dhib iyo dheef toona aan kugu yeelaan
oo aan halkooda kuu soo dhaafin iyo kuwo ka faaiidaysto dhibkaada oo maatida ka
dhibaateeyo, dumarka iyo caruurta kaa kaxaysto, duruufaha ku haysto iyagoo u
marayana isku dayo inay badalaan dhaqankaadi iyo jiritaankaadi oo dhan.
Nooca danbe
ayuu Sacuudigu nagu noqday. Si aadan ugu qaadan inaan ka badbadinayo bal adna
si fiican u dhuux tusaalahan. 1991-di bishiisi koowaad ayay dhacday dowladdi
dhexe. Dalki wuxuu galay qalalaase, qiiqa baaruudda ayaa is qabtay Hargaysa
ilaa Hoos-hungow, dhiigga dadka ayaa walacleeyay laamiyadda waxaana burburay
dhammaan adeegyadi bulsahada. Waxay ahayd waqtigii ugu xanuunka badnaa ee nasoo
maray waana maalintaan ugu baahida badnayn kaalmo caalami ah gaar ahaan mid aan
ka helno saaxiibadeen iyo walaalaha muslimiinta ah.
Badallki uu
gurmad noo fidin lahaa, Sacuudigu waxaa uu billaabay qab-qabashada Soomaalida
wadakiisa ku joogtay sharci darrada. Waxaa uu qaaday qafaal aan noociisa horay
loo arag ilaa masaajidda dhexdeeda dadka laga soo guray. Ogow dadka la gurayo
waa dadkii markii aan qaxnay aan is lahayn wax ayay idiin soo diri doonaan ama
haddii aad dhamaataan iyagaa ka bad-baadi doono dhibaatada oo dalka samata
bixin doono.
Maxaabista soomaalida
ah ee isugu jiro rag iyo haween, cardun iyo cirroole, culimo iyo caamo ayaa
buux dhaafiyay xabsiyadi dalkaas. Maadaama aysan jirin garoon diyaaradeed oo
shaqaynayo Sacuudigu waa uu waayay meel uu dadkaas u qaado sidaa darteed waxaa
lagu kuusay baqaaro waaweyn oo aanan loogu tala galin in bini-aadam lagu hayo. Ihaano
iyo dulaysi fool xun ayaa la mariyay muhaajiriinti soomaaliyeed waxaana loogu
hanjabay haddii aysan helin dal kale oo la wareego in badda lagu shubi doono
ama ay baqaaradaan ku dhammaan doonaan.
Arinti waxaa
soo fara galisay hay’adda qaxootiga adduunka UNHCR oo isku dayday inay
Sacuudiga ku qanciso inay dadkaan iska fasaxdo balse waa ay ku guuldaraysatay
isku daygaas. UNHCR ayaa dadaal u gashay inay hesho wadamo la wareego dadki
soomaaliyeed ee la hayay ugu danbayna waxay heshay dalal dhowr ah oo aqbalay in
dadkaas loo keeno. Liibiya ayaa ka mid ahayd dalalki dad badan la wareegay oo
waliba diyaarad usoo diray lagu daad gureeyo. Sacuudi haddii uu maalintaas
sidaas noo galay maxaan maanta ka filan karnaa?
Dhaqaalaha
Dhaqaalaha ayaa
sidoo kale ka mid ahaan meelaha uu nagala dagaalamay sacuudigu. Soomaaliya
waxay qani ku tahay xoolaha nool, Sacuudiguna wuxuu baahi weyn u qabaa
xoolaheenna sidaa darteed danta ayaa isku kaaya qasabtay. Laakiin wuxuu caan ku
noqday in marki aan aad ugu baahanay iib-geynta xoolaha uu mamnuuco xoolaheenna
marki aan iska illowno oo aan isku dayno inaan suuq kale helno ama aan si kale
oo looga faaidaysan karo raadsanno ayuu dib u furaa.
1997-di
waxay ahayd sanadi ugu badnayd ee aan xoolo nool u dhoofinno Sacuudiga. Dakadda
Barbera oo kaliya ayaa laga dhoofiyay 2.8 milyan oo neef oo geel, lo’ iyo ari
isugu jiro. Xoolo dhaqatadi iyo ganacsatadi ayaa hammi weyn galay waxaana la
billaabay in loo diyaar garoobo sanadka danbe oo la filayay in wax kasii badan
la dhoofiyo. Sidoo kale sanadaas waxay ahayd marki ay billowdeen roobabki
xoogga badnaa ee wax yeeleeyay dalagi noo baxay iyo xoolihii noolaaba sidaa
darteed cunno yaraan iyo jid xiran badan ayaa dhacay. Marki Sacuudigu arkay
meesha ay naga taal ayuu, si ay dhibku noogu sii batto oo aan u silicon,
mamnuucay gabi ahaanba xoolihi la dhoofin jiray.
Markale waxa
uu mamnuucay sanadi 2000 ee Cabdiqaasin la doortay, dad badan ayaana qabo in
ujeedku ahaa in laga hortago dowlad dhalato. Sidoo kale waxa uu markale
mamnucay sanadi hadda ina dhaaftay oo abaarihii ugu xumaa ay na hayeen. Intaas waxaa
dheer ihaanada ay ku hayaan ganacsatada soomaaliyeed iyo sida xun ee ula
macaamilaan. Tusaale, marar badan ayaa waxaa dhacday in Sacuudigu xoolo ka
dalbaday Soomaaliya iyo Ostaraaliya sidaa awgeed intay rabeen in badan ay soo
gaareen dalkooda. Si aysan iyagu u qasaarin waxay jidki dib ugu celiyeen
maraakiibti xoolaha kasoo qaaday Soomaaliya maadaama aysan jirin dowlad u
dooddo.
Wax tarki Sacuudiga
Inkastoo uu
dhib jiray hadana lama dhihi karo waligiis waxba nooma tarin. Waxa ugu
muhiimsan ee la xussi karo ayaa ah in waqtigii Allaha u raxmadee boqor Faysal
uu Sacuudigu soo dhaweeyay wadaado badan oo soomaaliya ka cararay iyo in sidoo
kale waxbarasho diimeed uu siiyay dhalin yaro badan oo soomaaliyeed.
Laakiin
dadki wax kusoo bartay Sacuudigu iyo fakarki ay la yimaadeen waxaa uu noqday
mid sumaysan oo ilaa hadda dawadiisi la la’yahay. Maahan manhajka safalafiga
waxaan tilmaamayo ee caqiidada gurracan ee dhalinyarada wadamada kale ka timid
lagu shubo taasoo ku dhisan dalkaada soo dumi oo kayka hoos keen. Faaiidada laga
helay waxbarashadii sacuudiga iyo qasaaraha ka dhashay kan badan anigu ma hubo.
Itoobiya Vs Sacuudi
Waa arrin
xaqiiq ah in Itoobiya aan cadow nahay. Laakiin cadaawadda naga dhaxayso innaga
iyo Itoobiya waa mid ku salaysan dhul iyo sad bursi sababna ay u ahaayeen
guumaystihii reer yurub ee dhulkeenna siiyay. Waa cadaawad la yaqaan nooca ay
tahay, meesha ay ka timid waxa laga filan karo. Waa cadaawada dhex taal Hindiya
iyo Pakistaan, Shiine iyo Hindiya, Marooko iyo Aljeeriya iyo kuwa kale oo madan
oo kale. Sidaa darteed innaga iyo iyugu ninba maalinkiisa ayuu haystaa oo in
badan ayaan baqtiga cunsiinay iyaguna ilaa shagaashanki ayay xaarka na
cunsiinayeen. Intaas waxaa dheer cadaawaddaan waxaa laga yaabaa in mar un ay
dhamaato oo haddii aan ku kala baxno dhulka aan isku haysanno heshiis waa la
gaari karaa.
Taas waxaa
ka duwan midda Sacuudiga. Ma jiro cadaawad la yaqaan oo naga dhaxayso Sacuudiga
hasa ahaatee waxay u adeegtaa dalal badan oo dano kala duwan leh iyadoo
isticmaalayso awooddeeda dhaqaale, maqaamka xaramka iyo galaangalka ay ku
leedahay dalkeenna. Tusaale, dagaalkeedi todobaatanaadki waxay u adeegaysay
Maraykanka oo rabay inuu baalasha ka rifo Midowgi-Soofiyeeti; marki ay
xoolaheena mamnuucaysay waxay u adeegaysay Ostaraaliya oo rabtay inay kuweeda
suuq helaan; hadda kan ay nagula jirto waxay ugu adeegaysaa mar kale Maraykanka
oo walaac ka qabo dowladda Turkiga oo kusii xoogaysanayso geeska Afrika. Sidaa darteed
dagaalka Sacuudigu lama filaayo inuu
dhammaado ama xal loo helo waayo hadba qolo ayaa soo adeegsan oo haddii aad
kuwa iska xalliso la waayi mahayo qolo kale oo soo tuurto.
Gunaanad
Sida halkaan
inooga muuqato Sacuudigu ma mudna in loo lumiyo dano aynu ka leenanay wadamo
kala, umana muuqdo mid la aamini karo. Sidoo kale maahan mid la saadaalin karo
damiciisa iyo ujeedooyinka uu naga leeyahay sidaa darteed waxaa nala gudboon inaan
si dhug iyo daymo leh ula macaamilno. Inkastoo horay loo yiri “ruux bukaanka
kugu nacay adoo baahan kaa tagay samo kuma bannaano” hadana inaan ka roonaano
oo aan iska cafinno ayaa noo fiicaan oo sharafkeenu ku jiraa laakiin inaan
aaminno oo aan talo saarano waxay noo horseedi kartaa mustaqbal madow iyo
mushkilad aan xal lahayn.
W/Q Ibrahim
Aden Shire
04/10/17
Comments
Post a Comment