Waxay
ahayd amin fiid ah horaanti sanadi 1996 marki aan aniga iyo saaxiibkeey
Cayduruus wada fadhiisanay tarjiin ku yaalo mid ka ah shaaracyada maro
faras-magaalaha dagmada Garbahaareey.
Aniga
iyo saaxiibkeey wali waxaan ku jirnay sanadihii dhexe ee kuray-nimada (14-16
sano). Da’daan waa mid ay caruurtu ku dhaafto is-daaxuris iyo food shanlaysi.
Maahan mid ay ka fakaraan maxaa inoo fiican iyo sideen wax yeelnaa. Waalidkood
ayaa kula tacaalo ilaalinta dhaqankiisa iyo inuu hubsado inuusan saaqidin inta
uu ka gudbayo sakashaan.
Laakiin
aniga saaxiibkeey waanu ka duwanayn sidaas. Maahayn dad-nimo iyo caqli dheeraad
ah oo aanu dheerayn kurayda kale ee aduunka ku nool waxa qaan gaarka naga
dhigay, balse waxay ahayd duruufta adage ee ka jirtay meeshi aanu ku noolayn.
Inkastoo
wali ay ahayd fiid hore, qiyaasti 8:30 fiidnimo, marki aynu tarjiinka
fadhiisanay, hadana waxaad moodaysay saq-dhexe. Durba waxaa bilowday gayraha
habaynimo. Ma jiraan wax dad ah oo socdo wadooyinka marki laga reebo hal iyo
labo qof oo bar-go ah kuwasoo usoo kacay bal inay qaad meelaha ka shaxaadaan
ama deyn ooga qaataan dumarka uu qaadku ku baaray ee ku gam’ay halki ay ku
gadayeen. Ma jirin wax ileys ah oo baxayo marki laga reebo dhowr faynuusood oo
ka birqayo meelo wajigeena ku beegnaa oo ka shidan biibitooyin lagu gado
shaaha. Waqtigaan hadii la gaaro, biibitooyinku ma lahan macaamiil aan ka hayn
dhowr qof oo muqayiliin ah, iyaguna waxay xirmi jireen waqti hore.
Guud
ahaan balad ku wuxuu u ekaa meel laga guuray. Xataa maalinnimadu waa meel cid
la ah. Dhamaan dukaamadi ganacsiga ee la isticmaali jiray waqtigii dowlada
dhexe waa wada xirmeen, waxaana lagu badalay sandaqado jiinkad ka samaysan oo
intooda badan laga dhisay dukaamada hortooda, qaarna ay ka dhisnaayeen
wadooyinka dhexdooda si sharci darro ah. Ma jirin ganacsi kale, xafiisyo loo
shaqo tago, qandaraasyo iyo mashaariic la fuliyo oo la dar-dhuuqo. Suuddi laga
daaqay imaanshihii UNISOM ka dib magaaladu dib u korid mooyee wax harumar ah ma
aysan samayn tan intii ay dowladu dhacday.
Sidoo
kale ma jirin goobo wax barasho oo nafta lagu maaweeliyo. Waxaa magaalada ka
furnaa hal iskool oo ka kooban fasalka koowaad ilaa fasalka shanaad. Iskoolkaan
oo ilaa hadda furan waxaa gacanta ku haysay hay’ad laga leeyahay dalka Norwy,
macalimiintiisu waxay ku shaqayn jireen $50. Sidoo kale waxa masaajidka laga aqrin jiraay
cashar naxwaha luuqada carabiga ah oo dadka magaalada dagani waxba aysan ka
fahamsanayn ilaa maantada laga joogana ay sidii yihiin. Xerta wax ka barato
masaajidka intooda badan waxay ahaayeen dad sabool ah kana soo xeraystay
tuulooyinka iyo miyiga ku xeeran Garbahaareey.
Hadii
qof isku dayi lahaa inu wax is baro, ma jirin meel laga iibsado agab wax
barasho. Dukaamo buugta lagu gado, maktab lagu aqristo iyo cid laga caaryaysto
toona maahayn kuwa dhagahayagu ay abid maqleen.
Telefishin,fiidiyow
iyo shineemo toona ma furnayn. Kubad aanu ciyaarno ugu badnaan asbuuci labo
maalin ayaa ka jiray wax maaweelo ama maherad ah oo aanu qabano. Si kooban,
waxaanu u muuqanay jiil mustaqbalkoodi hortooda ku baaba’ayo iyagoo dhowranayo.
Waxaan
ku bilownay sheekada. Sidaanu talo maahee maxaynu yeelnaa? Seexo oo soo toos
inta u dhaxayso waxbo ha qaban miyaan ku noolaan karnaa?
Dowladi
waxay dhacday muddo laga joogo shan sano inagoo wali ku jirno dugsi dhexe. Ilaa
waqtigaas waxbo maanan xariiqan marki laga reebo muddo kooban oo meelo afka
Ingiriiska lagu barto aanu tag-tagnay, iyaduna aqoon nagama raacin. Waxaan isku
caraabinay inaan sida isu dhaano oo aan wax barano. Sheeko iyo hadal dheer ka
dib waxaan isla meel dhignay inaan inagu iskool abaabulano aanu ku barano
xisaabta iyo Ingiriiska.
Wax
barasho waxay u baahantahay dhisme wax lagu barto, macalimiin ama ugu yaraan
hal macalin oo casharada bixiyo, agab wax lagu barto iyo arday diyaar ah.
Waxaan hayno waxaa ka jiray ardayda oo ah aniga iyo saaxiibkeey. Ma awoodno
inaan qol kirayno, sidoo kale ma awoodno inaan macalin mushaar siino. Intaas
waxaa dheer ma jirin cid aynu meel ku ogayn oo aan is lahayn way idin ka caawin
qorshahaan hadii aad hordhigtaan.
Marki
aan muddo gorfaynaynay xaajadi, waxaan isla mel dhignay inaan macalinka iyo
qolkaba baryo ku raadsano. Sidaas ayaanu ku kala seexanay. Isla asbuucii waxaan
u howl galnay raadinta macalin iyo fasal wax lagu dhigto. Dadaal dheer ka dibna
waanu isla helnay waxaana bilwonay inaan barano labadi maado ee aanu ka
codsanay macalinka.
Nasiib
darro ma waarin qorshihii iyo howshii aanu isku duba-ridnay. Maadama aanan
macalinka mushaar siin, inaguna lacag naga bixin, sidoo kale aysan jirin wax
badan oo wax barashada kugu dhiiri galiyo iskoolki goo-goys iyo gaba-gaba ayuu
u xirmay. Sidaas ayaanu u wax barasho la’aa ilaa aan qurbo imid.
Maxaa is badalay?
Toban
sano ka dib (2006) habaynki aan aniga iyo saaxiibkeey tarjiinka fadhiisanay,
waxaa la furay iskoolki ugu horeeyay ee ay bulshadu furato (Gogol Primary School)
kasoo ka kooban fasalka koowaad ilaa sideedaad. Waxay ahayd talaabo muhiim ah
iyo ifafaalo qurxoon oo soo muuqaday. Wuxuu bilow fiican u noqday hayaan cusub
iyo hiigsasho wax barsho, wuxuuna horseeday dad kale inay ku daydaan. Isla
sanadkaas waxaa kusoo biiray iskool kale oo la mid ah Gogol oo la furay
01/08/2006 (Al-anwar Primary and Secondary School).
Sanad
ka dib marki la furay Gogol, kuna beegan 2007 waxaan usoo martiyay nin kale oo
saaxiib aynu ahayn ilaa caruurnimadi laguna magacaabo Maxamed Af-dheere kana
mid ahaa dhalintii ay wax barasho la’aantu nagu wada dhacday. waxaan ka wada
sheekaysay waxaynu soo marnay iyo sidii waqtigeenu u lumay. Waxaan sidoo kale
isku soo qaadnay sida duruufti Garbahaareey nagu haysatay ay ilaa maanta u
haysato dhalin yaro hadda soo hana qaaday. Sheekadi habaynkaas aniga iyo
Maxamed na dhex martay waxay horseeday furida dugsiga sare ee Ammir-Nuur ee
dagmada Garbahaareey kasoo la furay dhamaadki 2007.
Maanta
Labaatan
sano ka dib (2017), habaynki anigu iyo caydurrus aan quusta darjiinka la
fadhiisanay, Garbahaareey waxay qaaday talaabooyin lagu faani karo xagga wax
barashada. Sadexdii sano ee ay dowladu bilowday inay qaado imtixaan midaysan,
Garbahaareey waxay kusoo baxday kaalimaha ugu sarayso ee dalka. Sidoo kale,
waxay ilaa hadda kaalinta koowaad ugu jirtaa dhamaan dagmooyinka uu ka
koobanyhay maamulka Jubbaland oo ay Kismaayo ku jirto.
Waxaa
maanta jamaacado ka dhigto dalalka, Suudaan, Hindiya, Shiinaha iyo
Bangaaladhesh arday ku dhalatay Garbahaareey oo iyagoon dhinac ooga bixin ku
gaaray heer jaamacadeed. Qaar kaloo badana waxay wax ka bartaan jaamacadaha
dalka. Waxaan sanadkii hore (2016) goob joog ahaa marki la qaadayay imtixaanka
dugsiyada sare. Waxaan afkayga ku waystay gabar dhalatay 2000 oo u fadhido
imtixaanki ugu danbeeyay ee dugsiga sare waligeedna aan dhinac u dhaafin
Garbahaarey.
Intaas
waxaa dheer, waxaa bullaalay machadki diinigi ahaa magaalada ka furnaa ilaa
1994-ti iyadoo la casriyeeyay. Waxaa sanad walba kasoo baxo ardo xambaarsan
culuum kala duwan. Aradadaan in badan oo ka mid ah ayaa deeqo wax barasho ka
helo wadamo badan oo carbeed. Waxaa jiro kuwo wax barasho sare ku qaatto
Marooko, Suudaan iyo Masar. Suuriya ayaa iyaduna inta uusan dagaalka ka dhicin
siin jirtay machadkaan deeq wax barasho oo toos ah.
Garbahaareey
ayaa la dhihi karaa waxay la soo wareegtay martabadii ay lahaan jirtay dagmada
Baardheere xaga barashada diinta Islaamka. Waxaa maanta lagu bartaa dhamaan
culuumta kala duwan ee diinta sida: Qur’aanka oo todobada qiraba lagu barto;
xadiiska, fiqhiga, culuumta luuqada iyo tafsiirka.
Caruurti
Garbahaareey ku dhalatay intaan anigu kasoo maqnaa, qaar ayaa kulmiyay
barashada diinta iyo maadiga. Waxaan afkayga ku waraystay sanadi 2016 gabar dhalatay
2003-di oo u gudubtay fasalka koowaad ee dugsiga sare, xagana xafidsan
qur’aanka kariimka ah iyo naxwada carabiga oo ay dusha ka qaybtay kitaabka ugu
sareeyo ee loo yaqaan ‘Alifiytu Ibnu Maalik’.
Intaas
waxaa dheer, iskooladu waxay leeyihiin maktabado ay yaalaan buugaag badan. Qaar
ka mid ah maktabadahaan waxay furan yihiin habayn iyo maalinba waxaan saaran
soolaro u gaar ah oo ilays siiyo. Sidoo kale madarasadu waxay leedahay maktab
ay yaalaan kutub kala duwan. Ciddi doonayso inay aqris ku daahdo ama aqoon
kororsato waxay helaysaa meel ay aado. Maanta iyo maalintaan ku noolaa waa kaaf
iyo kala dheeri.
Dhaliil
Waraabe
ayaa laga sheegay inuu yiri “hilib waa nin waayay iyo mid dabada ku wad-wato”.
Waxaa nasiib darro ah in maanta oo dhamaan wax walba oo wax barasho dhiiri
galiyo ay ka jirto Garbahaareey ay yartahay dhalinta wax barato. Aradada ka
diiwaan gashan dugsiyada saree ee dagmada ma dhamo 1% ka mid ah inta ay ahayd
inay dhigtaan.
Waxaa
jiro kumanaan da’yar ah oo aan waligood fadhiisan fasal, qaar badan waxay ku
saaqideen dugsiyada hoose halka qaar ay kaga tageen bilowgi hore ee dugsiga
sare. Ma muuqato wax loogu cudur daaro ubadkaan lumay iyo waalidkooda aan daba
istaagin oo aan ka ahayn inay ku kufriyeen nimcadda Eebe siiyay.
Talo soo jeedin
Waaliidiinta
waxaan leeyahay waa masuuliyad idin saaran inaad hubisaan inay caruurtiina ugu
yaraan dhameeyaan dugsiyada sare. Looma dulqaadan karo inay guryahay idiin
joogaa caruur aanan wax camal ah hayn.
Waxaan
leeyahay caruurta, maalintaan idinla ekayn, murugo iyo quus ayaan tarjiimada la
fadhinay. Waxaan la’ayn meel aynu wax barasho u raadsano. Maanan haysan
fursadaha aad maanta haysataan, mana aanan haysan dhiiri galin iyo dad aan ku
dayano toono. Goor danbaad ogaan doontaan waxaan aan ka hadlayo.
Waxaan
leeyahay dhalinta dhawaan ka baxday dugsiyada sare ee Garbahaayeey, waxaad
hesheen fursad aysan helin jiilki idinka horeeyay. Inaad heshaaan fusadaas
waxaa suura galiyay kuwa idin la mid ah sidaa darteed ogaada inay idiin taalo
shaqo badan iyo gacan qabashada jiilka idinka danbeeyo iyo horumarinta dalka.
Macalimiinta
iyo maamulayaasha iskoolada waxaan leeyahay kordhiya dadaalkiina lana
xisaabtama waalidiinta. La idinka yeeli mahayo inaad tiraahdaan inagu caruurta
noo imaado inaan wax barno ayaa na saaran. Maya. waxaa idin saaran inaad
hubisaan in canug walba wax barto. Waxaa idin saaran inaad wacyi galisaan
magaalada iyo waalidiinta reer miyiga ah ee aanan fahamsanayn qiimaha aqoonta.
Waxaa idin saaran inaad xal u raadisaan kuwa iskoolada ooga tago dhaqaalo yari
owgeed.
Waxaan
leeyahay culimada madaarista iyo masaajida gacanta ku hayso, shaqo fiican ayaad
haysaan laakiin wax badan ayaa idinka dhiman. La idinka yeeli mahayo inaad ku
ekaataan goobihiina wax barashada iyo cibaadada. Waxaa la idinka rabaa inaad
balaarisaan shaqadiina. Waxaa la idinka rabaa inaad bulshada dhex gashaan si
aad u saxdaan. Waxaa la idinka rabaa baruurujin joogta ah, wacyi galin iyo wax
barid. Waxaa la idinka rabaa inaad baaritaan cilmiyaysan ku samaysaan sababta
keentay inay wax barashada diidaan caruur sidaas u tiro badan. Waxaa la idinka
rabaa inaad xal u keentaa dhibka aqooneed ee haysto guud ahaan gobalka.
Waxaan
leeyahay qurbo-joogta iyo ganacsatada. Waad dadaasheen la’aantiina ma suura
gasheen guulaha wax barasho ee la gaaray. Maanta waxaad aragtaan miraha
dadaalkiini sidaa darteed waxaa idinla gudboon inaysan dayacmin. Waxaa la
idinka rabaa inaad caawisaan dadka u heelan horumarinta wax barashada meel
walba oo ay joogaan. Waxaa la idin ka rabaa inaad ku deeqdaan maalkiina,
waqtigiina iyo aqoontiina. Qaasatan inta wax baratay waxaan leeyahay baahida
ugu badan ee maanta dalkeenu qabo waa mid aqooneed ee xisaabta ku darsada inaad
waqti ku tabarucdaan.
Gunaanadkii
Reer Garbahaareey waxaan leeyahay maanta waxaad haysaan guul aad ku naalootaan
iyo harumar la taaban karo xagga wax barashada. Nimco walba waxaa lagu ilaaliyaa shugri naq Eebe iyo
dadaal dheeraad. Sidaa darteed aynu ku wada dadaalno inay wax noo kordhaan
mooyee inaysan wax naga nusqaamin
W/Q:
Ibrahim Aden Shire
27/07/2017
Comments
Post a Comment