Meel walba
oo aad adduunka kaga nooshahay, haddiiba aad tahay Soomaali, waxaad maqli wax
ku dhibo oo ku saabsan dalkeenna iyo dadkeenna. Dhammaan idaacadaha iyo
jariiradaha adduunku waxay si aan kala har lahayn usoo bandhigaan wixii xumaan
ah ee aan leenahay. Iyadoo laga yaabo in kuwo badan oo ka mid ah waxa dadku naga sheegaan ay run yihiin,
haddana si gooni ayaa naloogu ceebeeyaa waxyaabo badan oo adduunku nala
wadaago. Dal walba xumaan iyo samaan ayuu leeyahay sidaas ayaana lasoo
gudbiyaa, haddii dalku awood badan leeyahayna sida Maraykanka, wanaagiisa
mooyee xumaantiisa maqli maysid. Laakiin innagu xumaanta kaliya ayaa bannaanka
noo taal. Haddaba maxaan galabsannay?
Soomaalida
dadkii la midka ahaa ee loogu talagalay inay isku mid noqdaan, dhammaantood waa
lala helay wixii lala rabay marki laga reebo innaga iyo Afqaanistaan. Waxaan galabsannay
waa kaliya inaan diidnay heeryada guumaystaha iyo inaan waligeen aan u taagnayn
difaacidda diinteenna toosan.
Islaamku wuxuu
ka dhashay jasiiradda Carabta oo ay Carab ku noolayd balse reer Yurub iyo
Iiraanbiyiin u qaybsanaa xagga xukunka. Marki qabaailladi carbeed xaqa famheen
tawxiidkuna dagay waxay iska rogeen reeryadi guumaystaha. Reer Iiraan sifiican
ayaa looga adkaaday, boqortooyadoodina loo dumiyay ka dibna wixii ka badbaaday
loo soo galiyay xerada islaamka.
Jabka Iiraan
waxaa sahlay meesha u yaalay deegaankooda oo ahaa Carab bartankeeda sida uu
maantaba yahay. Laakiin guumaystihi reer Yurub waa la wiiqay balse lama jabin
wuxuu dib ugu soo gurtay dhulkiisi uu markii horaba ka yimid. Sida uu qiray
saxaabigii weynaa ee Camar Ibnu Caas Allaha ka raali noqdee, Yurubiyaanku waxay
caan ku yihiin inaysan quusan dhib walba oo gaaro.
Mar walba oo
ay wiiqmaan dib ayay isu abaabulaan mana samraan ilaa ay gaaraan hadafkooda. Sidaa
darteed waxay billaabeen is abaabul iyo dagaallo rogaal celis ah oo ay rabeen
inay ku dumiyaan islaamka si ay u hantaan hoggaanka dunida mar kale. Wa dagaaladaan
rogaal celiska ahaa kuwa laga raacay soomaalida iyo dadyowga kale aan sheegi
doonno. Sidee?
Carabtu
waxay dagan yihiin bartamaha Islaamka, dhinac walbana waxaa ka xigo qowmiyado
muslimiin ah oo aan Carab ahayn. Sida maanta oo ay wax walba haystaan ay diyaarka
ugu yihiin inay ku hoos noolaadaan Maraykanka ayay waligood u ogolaayeen ku
hoos noolaanshaha hadba ciddii awood leh. Haddii ay sidoodaba helaan waxay cunaan shawadooda gutaan wax dheeraaad
ah iskuma sii dhibaan.
Sidaa darteed
dadki dagaalka la galay reer Yurub ee ay waayeen meel ay ka maraan islaamkana
difaacay waxay ahaayeen qowmiyadaha: Kurdida, Barbariyiinta iyo Tuwaariqda oo
is wata, Soomaalida iyo Canfarta oo is wata iyo qabaaillada dago Afqaanistaan.
Kurtidu
waxay ahaayeen kuwii illinka u istaagay saliibiyiinti doonaysay inay Shaam
qabsadaan Carabna ugu tagaan guryahooda. Barbariyiintu waa dadkii soo jabsaday
darbiyadi adkaa ee Yurub xayn-daabka u ahaa. Ninka aad maqasheen ee furay
Andulus ee Daariq Ibnu Siyaad wuxuu ahaa Barbari.
Waxay casharo
lama illaawaan ah u dhigeen Caddaanki dhul balaarsiga u socday ilaa qaabki ay
wax u layn jireen erey bixin loo sameeyay. Erayga ingiriiska ah ee ‘barbaric’ oo
macnihiisu yahay in si naxariis la’aan ah wax loo dilo wuxuu ku yimid in qofki
laga yaabo lagu yiraahdo ‘sidii barbarki ayuu wax u dilaa’.
Soomaalida
iyo Canfarta waa dadkii diiday in masiixiyaddu Itoobiya dhinac u dhaafto. Muddo
kun sano ka badan ayay dagaal joogta ah ku jireen. Waxaa dagaalladaas ka qayb
qaatay ciidamo Boortiqiis ah kuwaas loo soo diray inay xoojiyaan cadowgi
Soomaalida. Ciidamaas oo uu hoggaaminayay wiil uu dhalay bad-mareenki caanka
ahaa ee Fooska Digaamo ayaa ku guulaystay inay dilaan Axmed Guray. Hayse ahaatee,
marki danbe sankooda ayaa caano laga lisay ina Fooska Digaamana dhagta ayaa
dhiiga loo daray.
Inkastoo waayihii
hore ay reer Afqan dagaal la galin reer Yurub haddana waxay ogaayeen sideey u
galeen tartaarki dunida qabsaday iyo kaalimihii ay ka cayaareen dagaalladi
muslimiintu masiixiyiinta kula jireen.
Marki reer
Yurub soo cifteen dibna dunida u qaybsadeen waxay cindiga ku hayeen in mar un
awooddooda hoos u dhici doonto. Sidaa darteed waxay ahmiyadda koowaad siiyeen
baabi’inta dadyowgi ay is lahaayeen guumaysi ma aqbali doonaan kuwaas oo ah
qowmiyadaha aan kor kusoo xusnay.
Waxay ku
tala galeen in dadyowgaan loo qaybiyo dad kale lagana ilaaliyo dowlad ay iyagu
leeyihiin. Kurdida waxaa loo qaybiyay afar dal: Ciraaq, Iiraan, Suuriya iyo
Turkiga, Barbariyiinta iyo Tuwaariqda waxaa loo qaybiyay, Aljeeriya, Marooko,
Liibiya iyo Nayjar . Canfarta waxaa loo qaybiyay Itoobiya, Eritareeya iyo
Jabuuti. Midkoodna dowlad ma leh iyagoo maalyiin ah. Waxaa laga ilaaliyay wax
walba oo ay kusoo cifan karaan, cadow aan islaam ahayna looma yeelin.
Laakiin guumaystihi
reer yurub wuu ku guul daraystay inuu soomaalida sidaas yeelo. Wax uu u reebtay
ma jiraan. Waa qaybiyay, kala jararay, dalal badan ku kala daray haddana
mashruuci dabar goynta waa fuli waayay.
Labo sababood
ayaa arrintaas keenay. Kow, waa inaysan jirin dad naga badnaa ama nala ekaa oo
na dhex dagganaa sidaasna dalka noogu qabsan karay. Haddii ay dhici lahayd inay
Carabtu dhulka nala dagto ilaa ay nala ekaato waxaa nagu dhici lahaa waxa ku
dhacay walaalaheen ree Barbar. Labo, waxaan nahay dad adag oo dhib walba u
adkaysta si fududba aan isku dhiibin.
Midda danbe
waxaad ka dheehan kartaa wixii nagu dhacay sodonkii sano ee dagaalka aan ku
jirnay. Marki lagu guul darraystay in naloo diido dal aynu leenahay, waxaa la
maleegay in nala qixiyo, tiih iyo jaha-wareer nagu dhaco ka dibna sida Falastiiniyiinta
addunyada dacalladeeda aan wareegaysanno ka dibna dhulkeenna la hoos geeyo kuwa
na maamulo xukunkana naga ilaaliyo.
Si qorshahaas
loo fuliyo waxaa nalagu qaaday weerar dhinac walba ah: dhaqan, diin, maal,
aqoon, hiido, taariikh iyo wax alle wixii mustaqbalka raadraac u noqon lahaa in
aan ahaan jirnay dal jiro waxaa la isku dayay in la baabi’iyo. Sayidki Allaha u
raxmadee ayaa u danbeeyay oo taallo looga dhisay Jigjiga. Inkastoo Jigjiga ay
tahay dhul soomaaliyeed sayidkuna xaq u leeyahay in taallo looga dhiso, haddana
hadda waxay ku jirtaa gacan guumaysi. In guumaystuhu wayneeyo Sayidka waxaa
sabab u ah inuu sheeganayo oo leeyahay wuxuu ahaa nin Itoobiyaan ah.
Waxaa nalagu
furay dacaayad, ceebayn iyo fadeexado ilaa aan ka xishoonno inaan sheeganno
magaceenna. Aniga idinla hadlayo waxaa isoo martay mar aan ka xishoon jiray
inaan iraahdo Soomali ayaan ahay, waayo waxa kaliya ee aan aqaannay ayaa ahaa wuxuu
ii sheegay midki sidaan ii galay.
Khiyaanadi naloo
maleegay dhib weyn ayaa naga soo gaaray laakiin nama baabi’in. waxaan ka
qaadnay isbalaarin iyo xoog. Waxaan dagnay dhul cusub oo Islii ay ka mid tahay.
Waxaan ka dhex muuqannay baarlamaannada adduunka sida kan Maraykanka. Waxaa wax
ku yeelannay ganacsatada Afrika ugu caansan ilaa ay gabadha ugu taajirsan
dumarka Yugandha Soomaali noqotay.
Addunka waxaa
u caddaatay haddii dhulkeennu uusan nabad noqon in aan mid cusub qabsan doonno,
keennana aan laga ceeshi doonin, sidaa darteed ayaa mar kale kaartadi la
baddalay xooggana la saaray in dalkeenna la nabadeeyo. Hasa yeeshee waxaa lagu
mashquulsan yahay xeelad kale oo oo nagula qabsan karo. Markaan Carab ayaa
hormuud u ah. Laakiin nin aad aabihii garaaci jirtay isagu wax kaa qaadi
mahayo!
Waxaan leenahay
taariikh facweyn oo aan ku faanno. Waxaan leenahay halyeeyo taariikhda galay. Waxaan
nahay birlab aan jabin laakiin marki uu kulaylku ka bato qalloocato. Hadda waxaan
ku jirnaa qolloocaas, laakiin waxaan shaki iiga jirin inaan toosi doonno. Waxaan
hubaa, Eebe idankii, intii ay rabtaba ha qaadatee inay NFD iyo Ogaadeeniya oo
balaas wato imaan doonaan. Inaan wax korosanno mooye dhulkeenna ah cidi ka qaadi
mayso.
Ibrahim Aden
Shire
Kala soco: https://ibrahim-shire.blogspot.co.uk/
Comments
Post a Comment