Sanadahaan danbe
qaar badan oo ka mid ah dowladaha reer Galbeedka oo uu Ingirrisku ku jiro ayaa
safar u galay inay wax kasoo fahmaan nidaamka waxbarashada Shiinaha. Nidaamka
sida goonida ah indhaha caalamka usoo jiitay waa habka ay isticmaalaan iskoollada
loo yaqaan “Shangahai Math Schools” ama iskoolada xisaabta ee Shangahaay.
Ardayda ka
timaado magaaladaan oo ku taal Shiinaha ayaa wacdaro ka dhigo imtixaanka loo
yaqaan PISA oo ah tartan caruurta kasoo jeeddo waddamada horay u maray/maraya
ay ku galaan maaddooyin dhowr ah oo ay ku jiraan xisaabta iyo akhriska. (Shiinahu
waddan ahaan oogama qayb galo tartankaan ee magaalo magaalo ayuu u galaa oo dhowr
magaalo sida bajin, Shangaay iyo Honkook ayaa ka qayb galo iyagoo kala socdo).
Waxyaabaha iskoolladaan
looga sii yaabay ayaa ahaa in ay ku dadaalaan in caruurta saboolka ah aysan ka
hoosayn kuwa qaniga ah, taasina waa ku guulaysteen. Is-barbar-dhig lagu sameeyay
Shangahaay iyo Iglan ayaa lagu ogaaday in caruurta ay dhaleen waalidiinta xamaalatada
ah ee Shangahaay ay aqoon sarreeyaan kuwa ay dhaleen waalidiinta dabaqadda
dhexe ah ee Iglan.
Sanadki 2015ki
dalka Ingiriiska ayaa heshiish ku saabsan macallimiin isdhaafsi la galay
Shangahaay. Ujeedka heshiishkaan ayaa ahaa in Ingiriisku ka barto nidaamka ay
isticmaalaan. Tallaabadaan ayaa na
tusayso inaysan ceeb ahayn inaad qofku wuxuu kugu dhaamo aad ka barato.
Ingriisku kama xishoon inuu kaalmo aqooneed waydiisto waddan uu ilaa mardhow
guumaysan jiray.
Sidaa
darteed waxaan isku dayi inaan idinla wadaago sababaha keenay guulahaas. Ujeedka
qoramadu waa xog gudbin iyo cashar barasho. Inkastoo aysan suura gal noo
ahayn inaan si toos ah u dabaqno
nidaamkaas, hadana waxaa laga yaabaa inaan wax un ka faaiidno.
Macalimiin tayaysan
Sirta koowaad
ee iskooladaan ayaa ah inay dhigaan macalimiin tababar sare leh. Macalimiinta iskooladaan
dhigo mid walba waxaa uu taqasus gooni ah ku leeyahay hal maaddo iyada unbuuna
dhigaa. Inta uusan si buuxdo u shaqo billaabin ka hor waxaa uu soo maraa,
macalin walba. shan sano oo tababar ah oo si gooni ahna loogu tababarayo inuu
wax baro jaal cayiman. Tusaale, fasalka kowaad ama labaad. Inta uu tababarkaan
ku jiro waxaa uu si qoto dheer u bartaa maaddada uu dhigi doono iyo sida ugu
fudud ee caruurta uu dhigi doono wax u bartaan. Sidaas ayuu macalin buuxo ku noqdaa
asagoo aqoon fiican u leh waxa uu dhigayo iyo cidda uu u dhigayo.
Nidaam Miisaaman
Sirta labaad
ayaa ah manhaj jaan go’an oo la isu
miisamay. Manhajka ayaa waxaa ka mid ah in iskoollada Shangahaay la
dhigto saacado badan. Caruurtu waxa ay fasallada galaan 7da usbaxnimo waxaa
ayna kasoo baxaan 4ta ama 5ta galabnimo (waxay ku xirantahay iskoollada hadba
kay qaadanayaan). Fasalkiiba ardo tiro badan-marki loo eego tirade la ogalyahay
inay fadhiistaan fasallada waddamada Galbeedka-ayaa fadhiisato, casharraduna
waa kuwa gaagaaban. 35 daqiiqo oo uu macalinku leeyahay iyo 15 daqiiqo oo ah
cayaar uusan macalinku go’aanmin.
Haddaan garab
dhigno kuweenna waqtiga fasalka waa isku mid oo kiiba waa 45 daqiiqo laakiin
kuweennu 45ta daqiiqaba macalinka ayaa leh oo caruurta lama siiyo waqti ay
iskood wax u sameeyaan si xor ahna mid walba u cayaaro.
Xisaabta
caruurta laguma qulaamiyo ee sidii tahaliishi ayaa loo siyaa. Marki la
xaqiijiyo inay middaas barteen ayaa mid kale loo gudbaa. Tusaale, caruurta lama
baro jajabka ilaa ay kasoo gaaraan fasalka afraad. Inta ka horrayso waxaa la
hubiyaa inay meel saareen xisaab-fallada. Sidaasi waxaa ka duwan wadan
Ingriiska oo caruurta aan loo eegin waxaan ma barteen balse cabbirka laga qaato
sanadka uu jiro ilmuhu. Inta badan waddamada reer Galbeedku caruurtu ma dhacaan
ee horay unbaa loo socdaa.
Dadaalka waalidiinta
Guulaha ay
Shangahaay gaarto waxaa qayb weyn ka qaato waalidiinta caruurta dhaaly oo waqti
iyo lacag dheeraad ahba ku bixiyo wax baridda warasadooda. 80% waalidiintu
waxay caruurta u qabtaan macalimiin caawiso iskoolka ka dib. Waxaan soo xusnay
in subixii fasalka ay galaan ay kasoo baxaan gabbal-dhici ee goormaa wax kale
la sii baraa? Ma aqaan. Laga yaabo in marki ay guriga yimaadaanba mid kale
horay kasii billaabaan. Laga yaabo inay casharada qaataan labada cisho ee
iskoolka fasaxa laga yahay. Kii ay tahay waxay na tusaysaa in horumarka
Shiinuhu waqtiga yar ku gaaray ee dunidu la ashqaraartay uusan ku imaan
tamashlayn iyo taagtaagsi.
Gabo-gabo
Dalkeennu wuxuu
ku jiraa marxalad kala guur. Waxaan soo marnay dib u dhac ba’an haddana waxaa
muuqanayso rajo wanaagsan. Inaan kasoo kabanno dhibkii hore, mid soo socdana
aan ka gaashaamanno waxay u baahantahay inaan ubedkeenna wax barno. Marxaladda hadda
lagu jiro noo saamixi mayso inaan helno macalimiin tayadaan oo kale leh laakiin
waxaan awoodnaa inaan xisaabta ku darsanno inaysan na anfacayn qaabka aan hadda
macalimiinta ku dooranno. Sidoo kale, waxaan awoodnaa inaan tababar awoodeenna
u dhigmo aan siinno macalimiinteenna.
Waxaan sidoo
kale, ka baran karaan kaalinta waalindiinta oo runtii ah midda ugu muhiimsan ee
Shangahaay meel gaarsiisay. Haddii ay waaliddiinteennu si dhab ah ugu soo
jeestaan inay caruurtooda wax baraan, hubaashi isbadal weyn ayaa dhici. Ugu danbayn
waxaan leeyahay yaannan noqon “bartiis yaqaan bar uma kororto” ee aan adduunka
kale wax ka baranno.
Ibrahim Aden
Shire
Comments
Post a Comment