Qaneecadu waa keyd aan dhammaan, waa
shey qaali ah oo helidusu adagtahay. Siduu Rasulku SCW noo sheegay, waa hontinimada
xaqiiqda ah. Waa shey ka maqan aadanaha intiisa badan. La’aanteed waa waxa nin
rageed oo dhan ceeb faraha u galiyo, maalin walbana aan u maqalno malaayin aya
la lunsaday, hanti qaran aya la boobay, dadbaa la furtay, badbaa la iibsaday,
qandaraas qaran iibis ah ayaa lasoo qaatay iyo wax yaabo kale oo badan oo In
taba la xariiro qaneeco la’aan iyo hunguri weynin.
Waxa maxay qaneeco?
Qanecadu ama sida aan inagu u naqaan
imaanku, waxa lagu macneeyaa: ruuxu inuu ku qanco waxa uu haysto in kasta oo ay
la egyihiin, kuna shugriyo ciddii siisay.
Waxaan qoralkaan kuso gudbin doonaa
qiiso cajiib ah oo noa sharaxayso sida qofku u kala duwanyahay xilliga uu qaneeco leeyahay iyo marka laga
qaado. Waa qiso dhab ah kuna saabsan sheekh Salafkeenni suubbanaa ka mid ah.
Qisada waxaan kazoo minguuriyay kitaabka at-taawiib
ee uu qoray Ibnu-qaddaamah Al-Xambali.
Fudayl ibnu ciyad فضيل ابن عياض waxa u ahaa nin dhalin yaro kuna can
baxay dhaca. Waxa uu waddada u gali jiray dadka musaafurka ah ee kula safro
magaloyinka, xilliga habaynka, dabadeed wuxu ka furan jiray waxa ay wataan oo
dhan, waxaa lagu bartay naxariis la’an iyo inuusan qofna cafin.
Xilliga uu dadka furan jiray ninkas
waxa jiray dowlad islaami ah oo waliba xoog badan danbiilayaashana ku xukunto
sharecada islamka. Haddii la heli laha Fudayl xukunkiasu waa lug iyo gacan is
dhaaf ah in la gooyo, isna waa ogaa balse shahwada naftiisa iyo jeceylka uu
maal u qabo ayaa khatartaas ka indha sabtay. “Hasha qadowga aragto Qalowga ma
aragto” ayaa horay loo yiri.
Asagoo xaladas ku jiro, maalin kiina
dhuunto habaynkina shaqaysto sida dugaagi. ayu arkay gabar cajabisay ka dibna
jeceyl aya saaqay, hawadii aduunyada ayaa kusii badatay waxayna noqotay inu
shaqadi dariiqyo-goyska ahayd labanlaabo illeen maal badan ayuu u bahanyahaye si
uu gabadhan oogu guulaysto.
Habayn asago ku cajisay isbaradii ayuu
is yiri maad so fiirisid qofti bal inad hesho ka dibna gurigooda ayu soo aaday,
darbiga ayuu fuulay si uu gudaha u galo. Gudaha marku qoransaday wuxu arkay
oday salaad ku jiro kuna raxaysaynayo qur’aanka kariimka ah. Akhrinaya أَلَمْ يَأْنِ
لِلَّذِينَ آمَنُوا
أَن تَخْشَعَ
قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ
اللَّهِ وَمَا
نَزَلَ مِنَ
الْحَقِّ وَلَا
يَكُونُوا كَالَّذِينَ
أُوتُوا الْكِتَابَ
مِن قَبْلُ
فَطَالَ عَلَيْهِمُ
الْأَمَدُ فَقَسَتْ
قُلُوبُهُمْ ۖ
وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ
فَاسِقُونَ oo macnaheeda ahaa “miyan la gaarin waqtigi dadka mu’mininta ah ah ay
qulubtooda xuska Eebe u khushuuci lahayd” Fudayl wa dhagaystay, sacaddaan waxa
xuman ku jiro, sida uu ugu tuntay shareecada eebe, iyo sida uu u dhibayo dadka
muslimka ah ayaa qalbiga kala jeexay. Rabbi ayaa qalbigisa hanuun kuso tuuray,
darbigi ayu kaso hoobtay, isla saacadas ayuu masajidka galay, maalintas laga
billabana waxa u waqtigisi galiyay cibaado iyo barashada diinta islaamka.
Booqashadii
Haaruun Al-rashiid
Eebe aya ku yir xadiiul qudsii “aadaow u faaruq noqo cibadadayda, laabtaada
ayan ka buuxin qaninimo, faqrigadana wan dabooli, haddii kale laabtada waxan ka
buuxin mashquul, baahidada dabooli mahayo”, macnaha baahi an dhamad lahayn
aya ku hayn wax walba oo aad heshana ku deeqi mahayaan.
Waa run sheegay Eebe ninki adduun iska
daayana isaga soo raadsan. Bal aan eegno meesha ay adduunyo oogu timid ninki
habayn iyo maalinba radshay ee soo qaban waayay iyo sida uu yeelay markay so
boqotay.
Madax weynihii islaamka Haruun
Al-rashiid- oo markas ka talin jiray dhammaan dhulka carabta, Iiraan, ilaa Hindiya,
ahaana quwadi ugu xoogga badnayd dunida markaas oo dunidoo dhana ay isaga si toos
ama si dadban u hoos jogtay aya so xajiyay. Isagoo xaramka joogo ayuu habayn ku
yiri wakiilkiisi magalada Makko ii gee Sheekh caalim ah. Waa la waday waxa loo geeyay
Cabdirazaq ibnu hamaam oo ahaa caalim weyn, muxadiisyahan cibaado badan ah. Albaabki ayaa lagu garacay,
waa kuma ayuu yiri waa amiirki mu’minta aya loogu jawaabay.
Si halhaleel ah ayuu usoo booday
gurigi ayuuna furay, aad ayuu u wayneeyay. Waxa u yiri maxad isu soo dhibtay
anaa ku iman lahaye maxad iigu so cid diri wayday?
Haaruun aya yiri maya adaa mudan in
lagu imaado. Waa la fadhistay in cabaar ah ayuuna la joogay. Haaruun ayaa ku
yiri Wax dhib ah ma jiraan oo aan ka caawiyo. Cabdirasaaq ayaa jawaabay “dayn
aya la igu leeyahay ee iga bixi”, Haaruun wuxuu amray in dayntas la bixiyo. Waana iska
baxay, maahan ninkan radinayay ayuu yiri ee sheekh ii gee.
Wa la hor kacay waxana loo geeyay
Sufyan ibnu cuyayna oo isna nin la iska yaqaanay, xaga cibadada iyo cilmiga
ahaa. Albabki aya lagu soo garacay. “waa kuma” ayuu yiri Sufyaan.
Waa amiirki mu’miniinta, Haarun ayaa
loogu jawabay.
Wuu soo dagdagay gurigii ayuuna ka
furay. Maxaad iso dhibtay, anaa ku imaan laha ayuu yiri. Haaruun ayaa yiri adaa
mudan in laguu yimaado. Wa la fadhistay in cabaar ah ayuuna la joogay. Haruun
aya ku yiri ma jiran wax dhib ah oo an
kaa cawiyo?.
Sufyaan ayaa yiri “haa dayn badan ayan
qabaa ee iga bixi”. Haruun aya amray in laga bixiyo wixii dayn ah ee lagu
leeyhay sheekha. Waa iska baxay, marku bananka gaaray ayuu yiri “ma helin
ninkan radinayay ee ii geeya sheikh caalim ah”
Wa lala orday, waxa albabka lagu
garacay Fudayl ibnu ciyaad. Wax la hadlo ayay waayeen. Xoog ayay u garaaceen,
juuq iyo jaaq toona ma leh. Markay waayen cid la hadasho ayay yirahdeen. Ajiib
amiirka mu’muninta. Markaas ayuu yiri, ani iyo amiirna xageen isugu nimid.
Waardiyihi ayaa ku yiri “ Eebe aya
xuman ka hufane, soo dhaaco kuguma lahan amiirku” markaas ayuu kacay, albabki
ayuuna furay. Haaruun ayaa ku salaamay labada gacmood. Fudayl aya yiri “gacantaan
jilicsan wanaag badnaan lahaydaa hadday ka badbaado cadaabka aakhiro”. Haruun
ayaa naxay. Fudayl ayaa wacdiyay wacdi dheer, oo Haruunna la ilameeyay ilaa uu
suuxay, waxaa u xasuusiyay akhiri iyo dhibka yaalo iyo wajibaadka iyo xaqa ay
ku leyihin dadka uu xukumo.
Haaruun aya yiri dayn malgu leeyahay?.
Fudaykl aya yiri haa Rabigey ayaa dayn badan igu leh. Wan halaagsamay hadduu
ila xisabtamo, waana ii dhamatay hadu i baarbaaro. Haaruun ayaa yiri, waxn ka
wadaa midda aadanaha. Fudayl aya yiri Rabigeey wuxu i diray inaan isaga caabudo,
amarkisa adeeco, waxa uu iga rebayna ka fogaado, asaga ayaana ii ballan qaaday
inuu i quudinayo.
Haaruun ayaa u soo taagay kun diiraan.
Qaado oo u kaalmayso cibaadada ayuu ku yiri.
Faduyl ayaa yiri, waxan ku tusayay
waddada cadabka kaa korin lahayd adna, lacag ayaad iigu badalaysaa. Waana iska
amusay. Markay cabbaar fadhiyeen ayay isaga baxeen.
Waxa u yiri Cabbaas o ahaa ninki waday
amiirka. Haaruun ayaa igu yiri markaan ku iraahdo qof aan cilmi waydiiyo ii gee
ninkan oo kale ii keen. Midkan wa sayidka mu’mininta maanta.
Waxa u yiri Cabbaas intii aannan ka
bixin daaradda guriga, xaaskisi ayaa la
hadashay Fudayl kuna tiri, wad aragtaa faqriga iyo cariiriga aan ku jirno, haddaad
lacagta nooga qaadi lahayd, waan ku baahi bixi lahayn. Fudayl ayaa ku yiri,
aniga iyo adinga masalkeenu waa cid awr lahayd ay ku shaqaystaan wuxuu soo shaqeeyanaya
cuno. Markuu duqoobay ratigi qashay hilibkiisana cunay.
Haaruun ayaa so laabtay markuu maqlay,
hadalka haweneydaas, iskuna dayay inu siyo lacag fiican cidda balse Fudayl wa
diiday. Haadurna waa ak fadhiistay isagoo aamusan. Iyadoo uu xaalku xaas yahay,
ayaa waxaa soo baxday gabar guriga joogtay. Waxa tiri “sheekha caawa waad
dhibteen, cibadadiisana waad ka mashquuliseen ee iska dhaafa. Haaruun iyo saaxibadiis
way iska baxeen.ayagoo khushuucsan Rabbina xasuusan.
Sida aad aragto, fudayl wa isla ninkii
habayn kasta ku dhafri jiray inuu helo waxa ku jiro dad kale faraqooda.
Habaynkanna waxaa xaqiiq ahayd wax walbo oo mansab iyo maalba ah inuu heli laha
hadduu waydisan lahaa madax weynaha, balse wuxu ogaday su’aal walba oo adunyo
ku saabsan oo ninkan uu waydisto inay qiimihisa hoos u dhigayso, sida darted
waxa uu doortay inu ku noolaado waxa yar’e
soo galo ee uu isagu shaqaysto, waa taa midda
uu sharaftan weyn ku helay
Qofkii
Eebe weyneeyo, Eebe aya waynayn. من كان يريد العزة فإن العزة لله جميعا
Waxaan ku xiraya qormada inay muhiim
tahay inaan ku qanacno waxa aan haysanno. Haddii aad masuul, madax sare,
muruq-maal ama shaqaale dowladeed tahay ha ku deeqeen waxa kusoo galo. Naftaada
oo aad ku filnaysiiso waxa Eebe kuu qoray ayaad ku heli kartaa sumcad,
hodantinimo iyo maqaam sare. Waxaa Tusaale kuugu filan in ninkii isbaariistaha
ahaa ay madaxdi adduunku guriigisa kusoo booqatay.
Ibrahim Aden Shire
Kala soco: https://ibrahim-shire.blogspot.co.uk/
Comments
Post a Comment