Waxaan
qormadi hore kaga warrannay si kooban heerka aqoonta caruurta dhigato
iskoollada ee ku nool dacallada adduunka. Waxaa soo sheegnay in dalka baraasiil
ay ku qaadanayso 75 sano inuu soo gaaro heerka aqoonta xisaabta ay ka gaaraan
caruurta ku nool waddamada hodanka ah, halka ay 260 sano ku qaadanayso inay
kala mid noqdaan akhriska. Hadaba maxaa sababay fogaanta intaas la eg? Maxay
fogaanta xisaabtu ooga yartahay midda akhriska, miyuusan akhrisku ka fududayn
xisaabta?
Su’aalahaan
jawaabahooda loogama faalloon warbixinta Bankigu daabacay laakiin waxaa isku
dayi inaan fikrad kooban idinka siiyo annigoo isticmaalayo waayaragnimadyda iyo
baaritaan kale oo aan sameeyay. Marka hore, xisaabta iyo akhriska waxaa fudud
in la barto xisaabta. Uma baahnid inaad aqoonyahan tahay inaad taas ogaato. Dib
u milicso dadki aad taqaanay. Odayga reer miyiga iyo haweeneeyda suuqa wax ku
gadato oo aan waligood iskool dhigan xisaab kama qaldanto. Waa yaqaanaan sida ay
u xisaabsadaan iyagoo buug iyo qalin qaadan.
Xirfadda
xisaabinta waxyaabaha aasaasiga ah waa mid ku abuuran aadanaha iskool iyo
iskool la’aanna uu baran karo ilaa xad. Marki iskool la geeyo inuu raaco
qaacidada loo dhigayna ma adka. Midda kale, xisaabtu muhiim uma aha sida
akhrisku muhiim ugu yahay horumarka shaqsiyadeed iyo kan daleed.
Akhrisku waa
shayga lagu cabbiro ilbaxnimada ummadi gaartay. Maqli maysid dal ama qowmiyad
lagu ammaanayo waa xisaabyahan laakiin waxaad arki in akhriska la isku ammaano,
kaan aqoonna lagu caayo, wax ma akhriyo. Sababtu waxa ay tahay akhrisku wuxuu
saamayn joogta ah ku leeyahay horumarka shaqsiyadeed iyo midda daleedba.
Akhrisku waa shayga shaqsiga ka dhigo mid la socdo ammuuraha siyaasadeed iyo
midka dhaqaale ee dalkiisa iyo caalamkaba ka jiro. Waa midka hago hiigsiga shaqsiyadeed
iyo shulshaba.
Bulshadi aan
wax akhrin, lama xisaabtami karaan siyaasiyiintooda, lamana socon karaan
sooyaalka dalkoda. Muhiimmada akhriska waxaa kaaga filan inuusan jirin dad
yoolkiisu yahay in dadkiiso oo dhan saynisayhan ama xisaab-yahan wada noqdaan
laakiin wuxuu adduunku ka midaysanyahay rabitaanka ummad wax akhrisa, ummina
uusan ku jirin. Waa tan looga dhigay halbeegga ugu muhiimsan ee lagu cabbiro
horumarka dal samaynayo. Qoraalku akhriska ayuu daba socdaa. Ma dhici karto in
qof aan wax akhrin wax qoro laakiin lidku wuu badan yahay.
Maadaama uu
akhrisku sidaas muhiim u yahay, waddamada hodanka ah waxay xoogga saaraan inay
ubadkooda ka dhisaan akhriska. Waqtiga ugu badan ee sanadaha hore waxaa la
galiyaa baridda akhriska. Waana meesha ay ku kala tagaan caruurta ku kala nool
waddamada aan soo sheegnay. Si aan u fahanno waxa keenay inay aad ugu kala
fogaadaan akhriska caruurta ku nool waddamada saboolka ah iyo kuwa nool
waddamada hodanka ah, waxaan soo bandhigi tusaale.
Tusaalahaan
wuxuu ku saabsanyahay wiil iyo gabar ilmo-adeer ah. Mid wuxuu ku dhashay
Ingiriiska midna Soomaaliya. Waa labo qof oo jiro laakiin magacyada aan
isticmaalayo kuwooda maahan.
Amaal waxay
ku dhalatay Northampton England. Qoyskoodu waa mid sabool ah marki loo eego
dalka uu ku nool yahay. Aabaheed waa murqumaal. Waxaa uu kasbado kuma filna
noloshooda sidaas awgeed dowladda ayaa kabto. Guriga ay daganyihiin waa mid aad
u cariiri ah kirana ay ka bixiyaan. Waliba waa kuwa dowladdu siiso dadka
saboolka ah.
Marki ay
jirtay sadex sano waxaa la geeyay iskool ay ka bilowday naasari sadex saacadood
ah maalinka shan cishana ay tagayso. Muddo sanad ah ayay dhiganaysay. Muddadaan
waxbarasho la taaban karo lama siin. Inta badan waa la cayaarsiinayay. Waxaa
loo qaadayay heeso gaagaaban oo alifbeetada iyo lamabarada ilaa toban lagu
kulmiyay. Sidoo kale waxaa loo akhrinayay sheekooyooyin gaagaaban oo sawiro
wato laga tusayay buugaag.
Waxaa kaloo
la baray sida caruur kale fasal loola wadaago, alaabta lagu cayaarana (toys)
loola wadaago. Ayadoo loo heli karo alaab ku filan ayaa dhowr xabbo kaliya la
dhex dhigaa si ay u wadaagaan. Halkaan waxaa laga ogaadaa midka hunguriga xun
iyo kan maro u dhagga ah. Kuwa noocaas laga dareemo si gooni ah ayaa xoogga loo
saaraa waxaana la baraa sida ay ugu noolaan lahaayeen bay’ad wax yaraan ka
jirto.
Sanadka xigo
oo ay afar jirtay waxay u gudbtay fasal kale oo aan hayn wax barashadii rasmiga
ahayd laakiin maalin dhan ah (lix saacadood). Sanadkaan waxaa la sii balaariyay
intii la baray sanadki hore. Sidoo kale waxaa loo billaabay habka dhawidda
alifka, muuqoolkooda iyo qoriddooda. Waxaa xoogga la saaray in la fahamsiiyo
sida qalinka loo qabsado. Waxaa sidoo kale loo billaabay higgaada. Ka dib waxaa
loo dhiibay buugaag yar yar oo 10 bog iyo ka yar ah oo sawiro u badan laakiin
xeyn erayo ah ku qoran yihiin. Waxaa kaloo la siiyay caddad erayo oo la yiri
waa inaad sanadkaan ku xafiddaa. Erayadaan waa kuwa silloon oo dhawaqooda iyo
dhigiddoodu kala duwan tahay.
Sidoo kale
waxaa la baray sida loo hadlo iyo sida loo istaago marki la hadlayo. Asbuucii
subax ka mid ah ayaa la yiraahdaa soo istaag oo ka waran wax loo cayimay (ogow
waa afar jir). Waxay ka hadlayo aqoon iyo wax muhiim ah. Waxay noqon karaan
inay ka waranto waxay jidka kusoo aragtay ama ay saaka cuntay. Intaas waxaa
dheer, sadex bilood oo walba waxaa loo yeeraa waalidkeed si loo siiyo warbixin
ku saabsan horumarka gabadhoodu samaynayso, meelaha ay ka liidato oo caawin
dheeraad ah ooga baahantahay iyo meelaha ay ku fiicantahay oo in lagu ammaano
ay tahay.
Sanadki
dhammaadkiiisa waxay kor ka taqaan alifka oo dhan, dhawaqiisa iyo dhigidiisa,
waxay kor ka haysaa 45 eray oo ah kuwa silloon. Waxay soo akhrisay ilaa labaatan
buug oo ay iyadu kickicisay. Waxay fahansantahay macnaha iskool. Waxay ogtahay
in dad kale wax ay la wadaagayso. Iyadoo wacdigaas qabto waxna akhriso haba
yaraadeene ayay bilowdaa waxbarashadi rasmiga ahayd waxayna fadhiisan sanadki
koowaad.
Sanadka koowaad
waa ka adag yahay kuwii hore. Waxa la barayo waxaa lagu dhisi aasaaski hore
balse aad ayaa loo balaarin. Wali akhriska ayaa ugu muhiimsan. Waxaa loo samayn
yool ay tahay inay gaarto dhammaadka sanadka. Inta khasabka ku ah ka sakow
waxaa la siin buugaag akhris oo maalinle ah kuwaas oo ay guriga la aaddo. Maalin
walba ugu yaraan hal buug oo 24 bog ah inay soo akhriso ayaa laga rabaa laakiin
kuma ay khasbana. Si loo baro inay iskeed wax u barato qof is wadana u noqoto,
waxaa lagu dhihi haddii marki uu sanadka dhamaado aad akhriso 50 buug abaal
marin qalin ah ayaa lagu siin, haddii aad 100 gaartana mid dahab ah (maahan
dahan dhab ah).
Sidaa awgeed
waxay ku dadaashaa inay ugu yaraan hal buug akhriso maalintii iyadoon cidna u
dirin. Buugtaan waa wada 24 bog. Waxay ku saabsanyihiin mowduucyo kala duwan oo
dhab iyo dhayalba leh. Buug walba waxaa ku cayiman erayo gooni ah oo ku cusub
lagana rabo inay barato. Iyadoo shan sano jirto ayay asbuucii shan buug
akhrisaa kana sheekaysaa waxa ku qoran. Waalidka ayaa ka dhagaysto sheekada si
ay xiiso ugu yeelato waxaana lagu waaniya waalidka inuu la fadhiyo marki ay
akhrinayso buugaagta.
Dhinaca kale
waxaa taagan ina adeerkeed Ayuub. Wuxuu iyada ka weyn yahay sanad. Waxaa uuna
ku dhashay Balad-xaawo Gedo. Aabihii waa shaqaale laakiin wuxuu ku jiraa dadka
ugu mushaarka badan meesha uu ku nool yahay. Lacagta uu qaato way ka badan
tahay mida Amaal aabaheed qaato sidaa awgeed wuxuu ka mid yahay dabaqdda dhexe
ee deegaankaas. Waxay dagan yihiin guri weyn oo sar ah iyaguna leeyihiin. Waxaa
u yaal wax walba maacuun raaxo ah oo dhulkaas laga heli karo.
Ayuub hadda
wuxuu jiraa 6 sano. Wax iskool ah ma dhigto waligiina lama geyn. Iskoolada ka
furan meesha uu ku nool yahay 7 sano ka yar ma qabtaan. Aabihii uma qaban
macalin u gaar ah. Sidoo kale dugsi ma dhigto. Taasi macnaheedu waxaa weeye wax
dhigaal ah oo u akhrin karo ma jiraan.
Sanad ka dib
ayaa iskool la geyn loogana billaabi sanadka koowaad ee waxbarashada rasmiga
ah. Subixii la geeyo macalinku wuxuu ula dhaqmi sidii wiil waligiis iskool
dhigan jiray. Cashar bixintana waxaa laga billaabi erayo sabuurad lagu qoray
caruurtana lagu yiraahdo iga daba qaada. Ayuub waa subixii koowaad ee uu caruur
tiro intaas la eh soo dhex fadhiisto. Sidoo kale waa subixii ugu horeeyay ee uu
fasal soo galo. Waxaa uu la yaaban yahay sawirada ku yaal darbiyada ee caruurti
sanadka hore ku qoreen qaarna lagu qurxiyay.
Marka macalinku
sabbuuradda ku mashquulsanyahy Ayuub
maskaxdiisu caradaan ma joogto. Argagax iyo cabsi ayaa buux dhaafisay. Yaa meesha
kaa kaxeeyo ayay ka joogtaa. Sidaas ayuu ku qaadan sanad dhan. Cidna oran mayso
xagee dhibkaa haystaa. Ma jirto cid u kuur galayso fahamkiisa waxbarasho iyo
meelaha uu ku liito. Ma jirto cid xaaladiisa ka warqabto oo waalidkiis xog
siiso. Sidaas ayuu ku gaari fasalka sadexaad isagoo wali aan baran sida loo
kiciyo jumlo labo xaraf ah. Ogow markaan isaga iyo Amaal waa isku fasal oo mid
walba waa sadexaad. Laakiin aqoontiisa waxay joogtaa tii ay kusoo qaadatay
sanadki labaad ee waxbarashada aan rasmiga ahayn. Taasi macnaheedu waa inay ka
horrayso afar sano waxbarasho ah, tayada ka sakow. Maalintaas ayaa qiimayn lagu
sameeyay. Amaal jumlo walba hal ilbiriqsi ayay ku akhrisay halka Ayuub midna
akhrin waayay.
Waxa looga
jeeddo Baraasiil 260 sano ayay ka danbaysaa maahan in canuga ku dhasho
Baraasiil uu baahan yahay 260 inuu waxbarto si uu usoo gaaro kan ku dhashay
Fillaan. Waxaa looga jeedaa, haorumarka waxbarasho ee dalkaas hadda ka socdo
hadaysan wax iska badalin waxay qaadan 260 inuu soo gaaro heerka ay maanta
joogaan waddamada hodanka ah. Qarashka ku baxao Amaal iyo inta dadaal la
galiyay inay si siman u helaan caruurta dalka ku nool oo dhan waa mid ay adag
tahay inay gaaraan waddamada saboolka ah.
Laakiin
haddii dadaal laga helo dowladaha iyo shucuubta dalalkaas si fudud ayaa lagu
gaari karaa. Waliba waxay qaadan waqti aad ooga yar kan ay ku qaadatay
Maraynkanka iyo ngriiska. Side? La soco qormada xigto hadduu Eebe idmo.
Balse aan ku
xiro erayadaan. Inkastoo fursaddaan la siiyo caruurta Ingriiska ku dhalato oo
dhan haddana duruufo badan dartood isku si loogama faaiidaysto. Sidaa darteed
waxaa suura gal ah in Amaal aysan sidii la rabay wax u baran. Dhinaca Ayuub,
inkastoo aysan jirin dowlad fursad siiso hadana eedda waxaa wax ku leh bay’ada
iyo dhaqanka oo waalidka gacmo xiray. Maadaama ay jiraan waalidiin badan oo
maal qabeen ah ama shaqo wacan haysto waxay heli karaan inay abuurtaan nidaam
waxbarasho oo caruurtooda u gooni ah. Laakiin habka nololeed dhulka ka jiro
ayaa saameeyay dhammaan dadkoo dhan sidaas ayayna ubad badan ku waayeen fursad
ay heli lahaayeen. Hasa ahaatee waxaa muuqdo isbadal tartiib u socdo waxaana
filayaa inuu xawaaraha kordhi doono sanadaha soo socdo.
Ibrahim Aden
Shire
Comments
Post a Comment